ตรรกะของการใช้พื้นที่ว่างสาธาณะอย่างอเนกประโยชน์ในเมืองเชียงใหม่

Abstract

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อค้นหาเหตุผลการใช้พื้นที่ว่างสาธารณะอย่างอเนกประโยชน์ในเมืองเชียงใหม่ โดยพิจารณาองค์ประกอบความหลากหลายของคน ความหลากหลายของเวลา ความหลากหลายของกิจกรรม มีสมมุติฐานการวิจัยว่า ปัจจัยที่ทำให้เกิดการใช้อย่างอเนกประโยชน์ มี 3 ประการ คือ คุณลักษณะเฉพาะของพื้นที่โครงสร้างเชิงสัณฐานของเมืองและผู้ใช้ ซึ่งมีปัจจัยรองได้แก่ ปัจจัยกายภาพ ปัจจัยสังคม และปัจจัยเศรษฐกิจ ตามแนวคิดของ Jane Jacobs, William H. Whyte และ Jan Gehl โดยแบ่งปัจจัยต่างๆ ที่มีระดับอิทธิพลต่อการใช้พื้นที่แตกต่างกัน 3 ระดับ คือ น้อย ปานกลาง และมาก วิธีวิจัยประกอบด้วย การสำรวจพื้นที่ว่างสาธารณะ 42 พื้นที่ในเขตเทศบาลนครเชียงใหม่ นำมาวิเคราะห์ด้วยตารางเมตริกซ์ การวิเคราะห์โครงสร้างเชิงสัณฐานของเมืองด้วยเทคนิคการซ้อนทับแผนที่ และเทคนิคภาพและพื้น การแบ่งกลุ่มพื้นที่ศึกษาโดยใช้เกณฑ์ของ ย่าน ประโยชน์ใช้สอย การจัดตั้งและดำเนินการพื้นที่ จากนั้นจึงคัดเลือกพื้นที่ว่างสาธารณะ 3 พื้นที่ได้แก่ 1) ถนนคนเดินราชดำเนิน 2) บาทวิถีและถนนตลาดวโรรส และ 3) บาทวิถีหลังมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เพื่อศึกษารายละเอียดผู้ใช้โดยแบบสอบถาม ผลของการวิจัยพบว่า ปัจจัยทั้ง 3 ประการ คือคุณลักษณะเฉพาะของพื้นที่ โครงสร้างเชิงสัณฐานของเมืองและผู้ใช้มีความสัมพันธ์กัน ทำให้พื้นที่ว่างสาธารณะมีการใช้อย่างอเนกประโยชน์แตกต่างกันในแต่ละพื้นที่ตามสมมุติฐาน นอกจากนั้นยังพบว่าปัจจัยดังกล่าวมีอิทธิพลต่อการใช้พื้นที่ว่างสาธารณะอย่างอเนกประโยชน์แตกต่างกัน 3 ระดับ กล่าวคือ ระดับแรกคือปัจจัยพื้นฐาน ได้แก่ ปัจจัยคุณลักษณะเฉพาะของพื้นที่ด้านกายภาพ ระดับสองคือปัจจัยสนับสนุนได้แก่ ปัจจัยคุณลักษณะเฉพาะพื้นที่ด้านสังคมและเศรษฐกิจรอบพื้นที่ และโครงสร้างเชิงสัณฐานของเมืองด้านความหนาแน่น การใช้ประโยชน์ที่ดิน และขนาดบล็อกที่ดิน ระดับสุดท้ายที่มีอิทธิพลสูงสุดคือปัจจัยดึงดูดได้แก่ คุณลักษณะเฉพาะของพื้นที่ด้านสังคมและเศรษฐกิจในพื้นที่ และปัจจัยโครงสร้างเชิงสัณฐานของเมืองด้านโครงข่าย ย่าน ที่ตั้งของกิจกรรมเศรษฐกิจ และที่ตั้งของกิจกรรมสังคมวัฒนธรรม ข้อค้นพบสำคัญของการวิจัยนี้คือ พื้นที่ว่างสาธารณะจะเกิดการใช้อย่างอเนกประโยชน์ขึ้นได้ จะต้องมีปัจจัยหลายประการรวมกัน ได้แก่ ปัจจัยพื้นฐาน ปัจจัยสนับสนุน และปัจจัยดึงดูด