พัฒนาการของการก่อสร้างโบราณสถานไทย

Abstract

ประเทศไทยมีประวัติศาสตร์ยาวนานหลายร้อยปี โบราณสถานที่สร้างขึ้นในช่วงเวลาต่างๆ ล้วนแสดงถึงระดับเทคโนโลยีการก่อสร้างในอดีตได้เป็นอย่างดี ปัจจุบันโบราณสถานเหล่านี้ได้เสื่อมสภาพลง การบูรณปฏิสังขรณ์นั้นจำเป็นต้องใช้ข้อมูลด้านวิศวกรรมในการออกแบบเพื่อการบูรณะ ซึ่งปัจจุบันยังไม่พบการศึกษาข้อมูลเหล่านี้ ในงานวิจัยนี้จึงได้ศึกษาโบราณสถานในเชิงวิศวกรรมโดยอ้างอิงถึงยุคสมัย ซึ่งจะมีประโยชน์ในการซ่อมแซมบูรณะโบราณสถานและงานด้านวิศวกรรมอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง งานวิจัยนี้แบ่งออกเป็น 2 ขั้นตอนหลัก คือการรวบรวมข้อมูลจากแหล่งต่างๆ โดยเฉพาะรายงานการขุดแต่งโบราณสถานของกรมศิลปากร และการวิเคราะห์ข้อมูล โดยนำข้อมูลเหล่านี้มาจัดเรียงตามลำดับเวลาการก่อสร้าง และการวิเคราะห์ส่วนของโครงสร้างฐานราก โครงสร้างตัวอาคารและโครงสร้างหลังคา แล้วจึงนำมาวิเคราะห์พัฒนาการของแต่ละส่วนโครงสร้าง ซึ่งจากการวิเคราะห์พบว่า โครงสร้างฐานรากมีการบดอัดชั้นดินเพื่อรับน้ำหนักตั้งแต่สมัยก่อนสุโขทัย และมีการก่อฐานแผ่รับน้ำหนักซึ่งเป็นเทคนิคที่ใช้ต่อมาจนสมัยรัตนโกสินทร์ นอกจากนี้โครงสร้างฐานรากในสมัยรัตนโกสินทร์ได้มีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง โดยมีการใช้ไม้ซุงวางเป็นตารางในฐานแผ่ การใช้โอ่งในการทำฐานราก รวมไปถึงการใช้เข็มไม้และคอนกรีตเสริมเหล็กเป็นฐานรากลึกด้วย โครงสร้างหลักของอาคารประเภทเจดีย์ ป้อม ประตูเมือง พบว่ามีการใช้ระบบผนังรับนักหนักตั้งแต่ก่อนสุโขทัย และใช้ต่อเนื่องมาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ ส่วนในอาคารประเภทโบสถ์วิหารสมัยก่อนสุโขทัยใช้ระบบผสม ต่อมาสมัยสุโขทัยจึงใช้ระบบเสา-คาน และในสมัยรัชกาลที่ 5 ได้มีการใช้โครงสร้างคอนกรีตเสริมเหล็กแบบเสา-คาน ส่วนโครงสร้างหลังคาพบว่ามีการใช้โครงสร้างระบบก่อเหลื่อมมาตั้งแต่สมัยก่อนสุโขทัย และใช้โครงสร้างหลังคาจั่วแบบเครื่องประดุซึ่งใช้ต่อเนื่องมาจนสมัยอยุธยา โดยในสมัยอยุธยาได้ใช้ร่วมกับระบบจันทันด้วย ในสมัยรัตนโกสินทร์มีการใช้โครงสร้างเหล็กและคอนกรีตเสริมเหล็ก ในการก่อสร้างโครงหลังคา รวมทั้งระบบโครงถักด้วย