เทคนิคทางสถิติที่ใช้ในการประเมินความคลาดเคลื่อน ในการทำสำมะโนขนาดใหญ่

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีจุดมุ่งหมายที่จะศึกษาค้นคว้าถึงเทคนิคทางสถิติต่างๆ ที่จะใช้ในการประเมินผลความคลาดเคลื่อนของการทำสำมะโนขนาดใหญ่ ซึ่งมักใช้เป็นสถิติพื้นฐานในการวางแผนงานต่างๆ ทั้งของเอกชนและราชการ ผู้ที่จะใช้ข้อมูลสถิติสำมะโนมักต้องการทราบถึงความเที่ยงตรง ความถูกต้องสมบูรณ์ และความเชื่อถือได้ของข้อมูลนั้น นั่นคือต้องการทราบชนิดและขนาดของความคาดเคลื่อนของข้อมูลสำมะโน และทราบว่าความคลาดเคลื่อนนั้นมีผลกระทบกระเทือนทำให้ข้อมูลผิดพลาดได้เพียงใด อันจะเป็นประโยชน์อย่างยิ่งต่อผู้ใช้ข้อมูลสำมะโนประชากรให้ได้รู้และมีความระมัดระวังถึงความคาดเคลื่อนนั้นตามสมควร การดำเนินงานทำโดยค้นคว้าศึกษาเทคนิคต่างๆ จากหนังสือและเอกสารที่เกี่ยวข้อง และสอบถามจากผู้มีความรู้ความเชี่ยวชาญทางด้านนี้ ทำให้ได้เทคนิคที่คิดว่าเหมาะสมที่จะใช้ในการสำรวจและตรวจสอบคุณภาพสถิติ และประเมินผลความคลาดเคลื่อนในการทำสำมะโนขนาดใหญ่ของประเทศไทย และนำเอาเทคนิคนั้นมาประยุกต์ใช้กับสำมะโนประชากรและเคหะของประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๑๓ เท่าที่ทราบยังไม่เคยมีการพิมพ์รายงานความคลาดเคลื่อนของข้อมูลสำมะโนมาก่อน การวิเคราะห์นี้จะเน้นถึงการประเมินความคาดเคลื่อนโดยเทียบกับการสำรวจภายหลังการแจงนับสำมะโน ซึ่งทำขึ้นหลังจากวันสำมะโนเพียง ๗ วัน ข้อมูลที่ใช้ในวิทยานิพนธ์นี้ได้รับจากหน่วยวิเคราะห์ข้อมูล กองวิชากรสถิติ สำนักงานสถิติแห่งชาติ การศึกษาในวิทยานิพนธ์ฉบับนี้ จะเน้นถึงเทคนิคในการประเมินความคลาดเคลื่อนที่มิได้เนื่องมาจากการสุ่มตัวอย่าง (nonsampling error) เป็นการวัดความคลาดเคลื่อนในการคุ้มรวม (coverage error) คือความคลาดเคลื่อนในยอดรวมประชากรเกิดจาการที่บุคคลถูกแจงนับมากกว่า ๑ ครั้ง หรือการที่บุคคลตกแจงนับ และวัดความคลาดเคลื่อนในเนื้อหาของสำมะโน (content error) คือความคลาดเคลื่อนในลักษณะที่ถูกรายงานสำหรับบุคคลที่ถูกแจงนับ โดยที่เวลาจำกัดจึงเลือกศึกษาเฉพาะความคลาดเคลื่อนในรายการที่สำคัญๆ เช่น อายุ เพศ และอาชีพของประชากร ผลการประเมินความคลาดเคลื่อนของสำมะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. ๒๕๑๓ จากการสอบเทียบกับผลการสำรวจภายหลังการแจงนับ (post enumeration survey) ปรากฏว่าความคลาดเคลื่อนคุ้มรวม กับความคลาดเคลื่อนในเนื้อหาในรายละเอียดที่สำคัญๆ เช่น อายุ เพศ และอาชีพของประชากร ที่วัดได้นั้นมีขนาดเล็กจนพอจะสรุปได้ว่า ข้อมูลสำมะโนประชากรมีความบกพร่องเล็กน้อย แสดงว่าการทำสำมะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. ๒๕๑๓ มีผลสมบูรณ์พอใช้เป็นสถิติมูลฐานได้ โดยมีอัตราการแจงนับจำนวนประชากรได้ครบถ้วนประมาณร้อยละ ๙๘ อีกวิธีหนึ่งที่จะใช้ในการประเมินความคลาดเคลื่อนคือการสำรวจซ้ำ ซึ่งทำขึ้นเมื่อมีกรณีที่ข้อมูลเบื้องต้นของสำมะโนน่าสงสัย เช่น ข้อมูลที่เก็บมาได้สูงเกินไปหรือต่ำเกินไป ในกรณีของการสำมะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. ๒๕๑๓ ได้มีข้อมูลที่น่าสงสัยใน ๓ เขต คือข้อมูลในเขตเทศบาลจังหวัดพระนครธนบุรี นอกเขตเทศบาลจังหวัดพระนครศรีอยุธยา และสุพรรณบุรี ทางสำนักงานสถิติแห่งชาติจึงได้จัดให้มีการสำรวจซ้ำในเขตดังกล่าว และทำการปรับปรุง (adjust) ตัวเลขสำมะโนให้ถูกต้องตรงความเป็นจริงยิ่งขึ้น นอกจากนี้อาจประเมินความคลาดเคลื่อนของข้อมูลสถิติได้ จากการเปรียบเทียบกับข้อมูลบันทึกหรือการสำรวจอื่นๆ ข้อมูลที่ใช้เปรียบเทียบกับสำมะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. ๒๕๑๓ ได้ เช่น ข้อมูลสำมะโนประชากร พ.ศ. ๒๕๑๓ และ พ.ศ. ๒๕๑๔ ของสำนักงานสถิติแห่งชาติ ข้อมูลจากทะเบียนราษฎร์ กระทรวงมหาดไทย ข้อมูลสำมะโนโรงเรียน ซึ่งการประเมินความคลาดเคลื่อนของการสำมะโนโดยเปรียบเทียบกับข้อมูลเหล่านี้ จะช่วยตรวจสอบความถูกต้องของการจดทะเบียนต่างๆ ได้อีกทางหนึ่ง ซึ่งจะเป็นประโยชน์มากที่จะมีการรวบรวมวิเคราะห์ไว้ต่อไป จากการวิเคราะห์ความคลาดเคลื่อนที่ศึกษามาจะเห็นได้ชัดเจนว่า เทคนิคที่สำคัญที่ช่วยให้การประเมินควมคลาดเคล่อนของสถิติสำมะโนได้ถูกต้องที่สุดก็โดยอาศัยการสอบเทยบกับการสำรวจภายหลังการแจงนับ และสำรวจซ้ำเฉพาะเขตที่มีความผิดปกติของข้อมูลในการทำสำมะโนครั้งต่อไปจึงควรเน้นถึงความสำคัญของการทำ P.E.S. ให้มากขึ้น เพื่อจะสรุปผลความคลาดเคลื่อนได้ละเอียดสมบูรณ์ยิ่งขึ้นต่อไป