การศึกษาพัฒนาการของแบบเรียนประกอบภาพของไทย

Abstract

ศึกษาและวิเคราะห์ประวัติและพัฒนาการของแบบเรียนประกอบภาพของไทย วิธีดำเนินการวิจัย: รวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับแบบเรียนประกอบภาพของไทย ตั้งแต่เริ่มแรกจนถึงปัจจุบัน และวิธีการจัดหน้าหนังสือประกอบภาพที่ถูกต้องโดยใช้วิธีการศึกษา 3 วิธีด้วยกันคือ 1. ศึกษาค้นคว้าด้วยตนเองจากแหล่งต่างๆ 2. สัมภาษณ์ผู้เชี่ยวชาญในสาขาวิชานี้ 3. ออกแบบสำรวจความต้องการ และความคิดเห็นของผู้ใช้แบบเรียน ผลการวิจัย 1. จากการศึกษาและสัมภาษณ์ได้พบว่า พัฒนาการของแบบเรียนประกอบภาพ ของไทย สามารถแบ่งออกตามระยะเวลาที่มีการเปลี่ยนแปลงในสังคมไทยได้เป็น 4 สมัย คือ 1.1 สมัยก่อนมีการพิมพ์ ถึงเริ่มมีการพิมพ์ในรัชกาลที่ 3 เริ่มตั้งแต่ สมัยอยุธยามาจนถึงต้นรัตนโกสินทร์ แบบเรียนประกอบภาพของไทยคือ ตำราที่จัดทำเป็นสมุดข่อย มีภาพเขียนประกอบภาพประกอบแบบเรียนสมัยนี้ เป็นภาพสองมิติคือ มีเส้น และสีไม่มีแสงเงา การจัดภาพเป็นแบบดั้งเดิมคือ ให้ภาพต่างๆ ซ้อนกันอยู่ในกรอบสี่เหลี่ยม 1.2 สมัยเริ่มระบบโรงเรียนในยุคสมบูรณาญาสิทธิราช ถึงสมัยก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครอง พุทธศักราช 2475 สมัยนี้มีการพิมพ์แล้ว แบบเรียนประกอบภาพรุ่นแรกๆ มีการพิมพ์ปกในซึ่งมีลวดลาย เป็นกรอบสำหรับภาพประกอบในเล่ม ส่วนใหญ่เป็นภาพเขียนลายเส้นขาวดำ มีขนาดเล็ก ส่วนใหญ่เป็นภาพตกแต่งมากกว่าที่จะใช้อธิบายเนื้อหา หรือใช้ประกอบเนื้อหา เมื่อมีประกาศตั้งกระทรวงธรรมการแล้ว ภาพประกอบหนังสือแบบเรียนจึงได้พัฒนาขึ้น เป็นประเภทภาพอธิบายเนื้อเรื่องแทบทั้งสิ้น ที่เป็นภาพตกแต่งยังคงมีบ้าง ลักษณะภาพประกอบสมัยนี้ยังคงเป็นภาพเขียนลายเส้นขาวดำ ส่วนใหญ่มีขนาดตั้งแต่ ¼ - ½ หน้า และเริ่มใช้ภาพเขียน สามมิติตามแบบอย่างภาพของตะวันตก ปลายสมัยนี้ภาพประกอบแบบเรียนที่เป็นภาพถ่ายเริ่มมี ปรากฏในหนังสือบางเล่ม แต่มักเป็นหนังสือแบบเรียนระดับมัธยม 1.3 สมัยเปลี่ยนแปลงการปกครอง พุทธดักราช 2475 จนถึงหลักสูตรการศึกษา พุทธศักราช 2503 ภาพประกอบในระยะต้นของสมัยนี้ส่วนใหญ่ยังคงเป็นภาพเขียนขาวดำ ใช้อธิบายเนื้อหาโดยเฉพาะบ้าง และใช้เป็นภาพประกอบเรื่องโดยทั่วไปบ้าง ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2480 เป็นต้นมา มีการพิมพ์ภาพสีประกอบแบบเรียนอย่างสวยงาม ขนาดของภาพประกอบก็ใหญ่ขึ้น โดยเฉพาะแบบเรียนระดับประถม มักมีภาพประกอบตั้งแต่ ¾ หน้า จนถึงเต็มหน้า ในปี พ.ศ. 2486 มีการเปลี่ยนแปลงรูปเล่มใหม่ในการพิมพ์แบบเรียนชุดบันใดก้าวหน้า โดยรูปเล่มเปลี่ยน จากลักษณะแนวตั้งมาเป็นแนวนอน ตัวหนังสือมีขนาดใหญ่กว่าเดิม ภาพประกอบมีอยู่ทุกหน้า และมีหลายสีเป็นภาพประกอบเรื่อง และอธิบายเนื้อหาสำหรับแบบ เรียนตามหลักสูตรการศึกษา พุทธศักราช 2503 ปรากฏว่าสำนักพิมพ์เอกชนได้นำเอาวิธีการจัดหน้า และภาพประกอบของ หนังสือแบบเรียนชุดบันใดก้าวหน้าไปใช้ ทางกรมวิชาการพยายามใช้เทคนิคใหม่คือ ถ่ายภาพชุดมาประกอบแบบเรียนทั้งเล่ม แต่คุณภาพการพิมพ์ไม่คมชัด หลังจากปี พ.ศ. 2509 เป็นต้นมา การพิมพ์แบบเรียนทั้งของรัฐและเอกชนได้พัฒนาขึ้น โดยเปลี่ยนมาใช้เครื่องพิมพ์ระบบออฟเซ็ท และใช้เทคนิคถ่ายสกรีนซ้อนลงบนภาพลายเส้น ทำให้ได้ภาพที่ชัดเจน 1.4 สมัยเริ่มใช้หลักสูตรการศึกษาใหม่พุทธศักราช 2521 แบบเรียนมีการเปลี่ยนแปลงเฉพาะ เนื้อหา ส่วนรูปแบบยังคงเดิม 2. จากแบบสำรวจความคิดเห็นและความต้องการของครูและนักเขียนระดับประถมศึกษาและมัธยมศึกษา ส่วนใหญ่มีความเห็นว่าแบบเรียนของกรมวิชาการจำเป็นต้องปรับปรุงด้านรูปแบบ โดยเพิ่มจำนวนของภาพประกอบ สร้างความน่าสนใจของภาพประกอบ และเลือกใช้ภาพประกอบที่ทันสมัย นอกจากนี้ยังมีข้อเสนอแนะว่ากรมวิชาการควรจัดเย็บเล่มหนังสือแบบเรียนให้แข็งแรงกว่าที่เป็นอยู่ และบริษัทเอกชนควรลดราคาหนังสือให้ต่ำลง