การศึกษาสถานสภาพของบรรณารักษ์ของห้องสมุดมหาวิทยาลัย ในประเทศไทย

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีความมุ่งหมายเพื่อ 1) ศึกษาสถานภาพปัจจุบันของบรรณารักษ์ห้องสมุดมหาวิทยาลัย องค์ประกอบต่างๆ ที่มีผลต่อสถานภาพ 2) เพื่อทราบทัศนคติและความต้องการของบรรณารักษ์เกี่ยวกับสถานภาพ และ 3) เพื่อเป็นแนวทางให้ผู้บริหารได้ตระหนักถึงความสำคัญของบรรณารักษ์วิชาชีพ ส่งเสริมและสนับสนุนให้บรรณารักษ์ได้มีสถานภาพที่เท่าเทียมกับวิชาชีพอื่นๆ วิธีที่ใช้ในการวิจัยคือ การค้นคว้าจากเอกสารและการสุ่มตัวอย่างประชากร ซึ่งได้มีการเลือกสัมภาษณ์บรรณารักษ์ และส่งแบบสอบถามไปยังบรรณารักษ์ 220 คน ผลของการศึกษาพบว่าบรรณารักษ์ส่วนใหญ่ คือ 88.57% เป็นหญิง มีอายุปัจจุบันเฉลี่ย 30.17 ปี เมื่อพิจารณาตามพระราชบัญญัติข้าราชการพลเรือน พุทธศักราช 2517 จะมีบรรณารักษ์ที่เป็นข้าราชการชั้นเอกและชั้นพิเศษเพียง 9.05% และ 3.81% ตามลำดับเท่านั้น บรรณารักษ์ส่วนใหญ่ 55.71% จะเป็นข้าราชการชั้นโท ผู้ทำงานในห้องสมุดส่วนใหญ่ 64.29% ได้รับการบรรจุเป็นตำแหน่งบรรณารักษ์และวิทยากร ทำให้โอกาสที่จะก้าวหน้ามีจำกัด ตลอดจนสิทธิต่างๆ ที่ได้รับจะน้อยกว่าผู้มีวุฒิเช่นเดียวกัน แต่มีตำแหน่งเป็นอาจารย์ บรรณารักษ์ที่มีวุฒิปริญญาโทขึ้นไปทั้งในสาขาวิชาบรรณารักษศาสตร์และสาขาอื่นด้วยมีเพียง 37.14% เท่านั้น หัวหน้าบรรณารักษ์ของหอสมุดกลางเท่านั้นที่มีคุณวุฒิปริญญาโทขึ้นไปครบทั้ง 7 แห่ง ด้วยเหตุนี้ เพื่อให้มีคุณวุฒิสูงขึ้น และเพื่อสถานภาพทางวิชาการ บรรณารักษ์ส่วนใหญ่ 63.81% จึงต้องการศึกษาต่อในสาขาวิชาบรรณารักษศาสตร์และสาขาวิชาอื่น ซึ่งในจำนวนนี้บรรณารักษ์ 16.42% ต้องการศึกษาต่อในสาขาวิชาบรรณารักษศาสตร์ถึงระดับปริญญาเอก บรรณารักษ์ 35.24% มีชั่วโมงสอนในชั้น ส่วนในด้านการฝึกอบรม ผลงานวิจัยและเรียบเรียง ตลอดจนกิจกรรมทางวิชาการและวิชาชีพของบรรณารักษ์ยังไม่แพร่หลายและมีจำนวนมากนัก มีบรรณารักษ์เพียง 26.67% เท่านั้นที่มีผลงานเรียบเรียงและงานวิจัย บรรณารักษ์จำนวนไม่ถึงครึ่งคือ 44.76% ที่เป็นสมาชิกสมาคมวิชาชีพต่างๆ และ 30.00% ได้รับแต่งตั้งเป็นกรรมการวิชาการต่างๆ ของมหาวิทยาลัย บรรณารักษ์จำนวนมากกว่าครึ่งคือ 50.72% ได้รับเงินเดือนปัจจุบันระหว่าง 1,750-2,100 บาท มีผู้ได้รับเงินเดือนปัจจุบัน 4,335 บาทขึ้นไปเพียง 5.74% เท่านั้น และส่วนใหญ่คือผู้มีตำแหน่งอาจารย์ และในการเลื่อนระดับเงินเดือนตามระบบ พี.ซี. ซึ่งได้ประกาศใช้เมื่อเร็วๆ นี้นั้น บรรณารักษ์ส่วนใหญ่ที่มิได้มีตำแหน่งเป็นผู้บริหารหรือผู้ชำนาญพิเศษ จะได้รับเงินเดือนสูงสุดในระดับ 5 เท่านั้น ในขณะที่อาจารย์จะได้รับระดับ 6 และ 7 ส่วนสิทธิและผลประโยชน์อื่นๆ บรรณารักษ์ส่วนใหญ่จะได้รับไม่เท่าเทียมกับอาจารย์ ซึ่งทำให้เกิดปัญหาขาดแคลนบรรณารักษ์ ข้อเสนอแนะคือ 1) ให้ยกฐานะหอสมุดกลางเป็นสำนักวิชาการเทียบเท่าคณะและให้บรรณารักษ์มีสถานภาพเท่าเทียมกับอาจารย์ทุกประการ 2) ในมหาวิทยาลัยที่มีภาควิชาบรรณารักษศาสตร์ ควรพิจารณาให้บรรณารักษ์ที่มีคุณวุฒิและสามารถสูงได้มีโอกาสหมุนเวียนไปสอนในภาควิชาบรรณารักษศาสตร์บ้าง 3) บรรณารักษ์ควรปรับปรุงบริการห้องสมุดให้มีประสิทธิภาพเพื่อประโยชน์ต่อการศึกษาของสถาบันนั้นๆ โดยตรง 4) บรรณารักษ์ต้องปรับปรุงตนเองให้มีคุณภาพและความรับผิดชอบสูง โดยการศึกษาต่อทั้งในสาขาวิชาชีพและวิชาเฉพาะอื่น ร่วมในกิจกรรมทางการศึกษาและวิชาชีพ ตลอดจนสนใจในงานเรียบเรียงและงานวิจัยให้มากขึ้น และ 5) ควรรวมกลุ่มบรรณารักษ์ห้องสมุดมหาวิทยาลัยเพื่อพัฒนาวิชาชีพ และร่วมกันแก้ไขปัญหาต่างๆ