นโยบายการพัฒนาเศรษฐกิจสมัยรัฐบาล จอมพล ป. พิบูลสงคราม ตั้งแต่ พ.ศ. 2481 ถึง พ.ศ. 2487

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้เป็นการศึกษาถึงนโยบายพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศไทยสมัยที่จอมพล ป.พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี (พ.ศ. 2481 – 2487) อันเป็นการพัฒนาเศรษฐกิจระยะแรกภายหลังจากที่ประเทศไทยเปลี่ยนแปลงการปกครองมาสู่ระบอบปัจจุบัน ซึ่งย่อมเป็นการแน่นอนว่าภายหลังจากการใช้นโยบายเศรษฐกิจของรัฐบาลชุดนี้แล้วผลที่เกิดขึ้นย่อมจะต้องเป็นทั้งพื้นฐานให้รัฐบาลชุดต่อมาที่จะถือเป็นแนวทางในการพัฒนาประเทศต่อไปหรือตลอดจนกระทั่งเป็นการสร้างปัญหาให้รัฐบาลชุดต่อมาต้องหาทางแก้ไขอีกด้วย ดังจะเห็นได้จากผลของการศึกษาครั้งนี้ว่านโยบายพัฒนาเศรษฐกิจของจอมพล ป.พิบูลสงคราม นั้นมีลักษณะเป็นนโยบายที่เกิดขึ้นตามแนวทางความคิด และการตัดสินใจของผู้นำรัฐบาลเป็นสำคัญ โดยประชาชนส่วนใหญ่จะทำหน้าที่เป็นเพียงผู้ปฏิบัติตามเท่านั้น ทั้งนี้เพราะรัฐบาลชุดนี้มีอำนาจเด็ดขาดและเลือกที่จะปกครองประเทศในแบบเผด็จการ ประกอบกับสงครามโลกที่ขยายตัวมาถึงประเทศไทยในช่วงหลังของรัฐบาลชุดนี้ทำให้นโยบายพัฒนาเศรษฐกิจเป็นไปโดยเร่งรัด และเพื่อสนองความต้องการที่จะแก้ปัญหาเฉพาะหน้ามากขึ้น ลักษณะความรุนแรงในมาตรการต่าง ๆ ซึ่งมีผลบีบคั้นต่อประชาชนส่วนใหญ่มาโดยตลอดจึงทำให้ความ[กระตือรือร้น]ที่จะปฏิบัติตามการชี้นำของรัฐบาลนับวันยิ่งจะถดถอยลง เฉพาะอย่างยิ่งในระหว่างที่สงคราม กำลังทวีความรุนแรงมากขึ้น ยิ่งกว่านั้นความรุนแรงของนโยบายในทาง[ปฏิบัติ]ยังกลับทำให้เกิดการแตกแยกมากขึ้นในสังคมด้วย รัฐบาลต้องประสบกับปัญหาการต่อต้าน และคัดค้านจากประชาชนซึ่งไม่พอใจภาวะการครองชีพที่ตนเองกำลังเผชิญมากขึ้น ขณะเดียวกันข้าราชการซึ่งเป็นกลไกสำคัญของรัฐก็ปฏิบัติงานสนองตามนโยบายของรัฐอย่างด้อยประสิทธิภาพลงตามลำดับ ดังนั้นในที่สุดการพัฒนาเศรษฐกิจตามนโยบายของจอมพล ป.พิบูลสงคราม จึงบังเกิดผลในลักษณะตรงกันข้ามกับเจตนารมณ์พื้นฐาน คือ การใช้ลัทธิชาตินิยมทางเศรษฐกิจของรัฐบาลโดยสิ้นเชิง นั่นคือประชาชนทั่วไปซึ่งเป็นชนกลุ่มใหญ่ของประเทศยังคงไม่มีบทบาททั้งในระดับธรรมดา และระดับสูงในทางเศรษฐกิจอย่างเด่นชัด แต่ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่นักการเมือง และนักธุรกิจบางกลุ่มกลับได้เข้าไปมีบทบาทสำคัญ และได้รับประโยชน์จากผลของนโยบายดังกล่าว ซึ่งเป็นลักษณะที่ยังคงสืบทอดกันมาจนถึงปัจจุบันด้วย การที่ประเทศที่กำลังพัฒนาดังเช่นประเทศไทยล้วนแต่ต้องยอมรับปัญหาที่เป็นจริงประการหนึ่งที่ว่าการพัฒนาประเทศจะบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายไม่ได้ถ้าปราศจากการแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นก่อนหน้านั้นอย่างถูกต้อง และเหมาะสม ผู้เขียนจึงหวังเป็นอย่างยิ่งว่างานวิจัยชิ้นนี้จะให้ประโยชน์แก่ผู้อ่านในการทำความเข้าใจกับตัวปัญหาทางเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นในอดีต และส่งผลกระทบสืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน ทั้งนี้เพื่อเป็นแนวทางในการแก้ปัญหาและพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศไทยในสมัยปัจจุบัน การเสนองานวิจัยครั้งนี้ผู้เขียนแบ่งเนื้อหาออกเป็น 7 บท โดยกล่าวถึงวัตถุประสงค์ ขอบเขตของการวิจัย วิธีดำเนินการค้นคว้าและวิจัย และประโยชน์ต่าง ๆ ที่จะได้รับไว้ในส่วนบทนำ บทที่ 1 เป็นการกล่าวถึงอย่างกว้าง ๆ เกี่ยวกับโครงสร้างทางการเมือง เศรษฐกิจ สังคม ตลอดจนความเจริญและความเป็นมาในการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศไทยในอดีต ทั้งในสมัยที่ยังมีการปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราช และภายหลังที่มีการเปลี่ยนแปลงการปกครองปี พ.ศ. 2475 จนถึงก่อนหน้าที่จอมพล ป.พิบูลสงคราม จะขึ้นดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี ในปี พ.ศ. 2481 บทที่ 2 กล่าวถึงลักษณะและสภาพทางเศรษฐกิจของประเทศไทยภายใต้อิทธิพลและบทบาทของชาวต่างประเทศ การขึ้นมาดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีของจอมพล ป.พิบูลสงคราม พร้อมด้วยความคิดเห็นและที่มาของการกำหนดนโยบายพัฒนาเศรษฐกิจแบบชาตินิยม และวิธีการในการพัฒนาของรัฐบาลชุดนี้ บทที่ 3 กล่าวถึงลักษณะและขั้นตอนต่าง ๆ ในการประกอบธุรกิจการค้าทั้งภายในประเทศ และการค้าระหว่างประเทศของประเทศไทยว่ามีวิวัฒนาการ และปฏิบัติกันเช่นไรในขณะนั้น ต่อมากล่าวถึงการกำหนดและลักษณะของนโยบายที่จอมพล ป. นำมาใช้พัฒนาธุรกิจการค้าของประเทศไทยขณะนั้นตลอดจนมาตรการที่กำหนดขึ้นมาใช้ตามแนวนโยบายดังกล่าว บทที่ 4 กล่าวถึงนโยบายพัฒนาการเกษตรกรรมของประเทศไทยในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม โดยชี้ให้เห็นถึงลักษณะทั่ว ๆ ไปของปัญหาการเกษตรกรรมที่สะสมกันมาตั้งแต่อดีต และรัฐบาลชุดนี้ได้ใช้นโยบายและมาตรการอย่างไรในการแก้ไขปัญหา และพัฒนาตามวัตถุประสงค์ของรัฐบาล ทั้งในรูปการส่งเสริมด้านวิชาการ การเงิน วัสดุอุปกรณ์ ฯลฯ การออกกฎหมายเพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการดำเนินนโยบาย การใช้อำนาจของรัฐบาลช่วยเหลืออำนวยความสะดวกต่าง ๆ ให้แก่เกษตรกรอย่างกว้างขวาง รวมทั้งความคิดในการนำระบบสหกรณ์มาใช้ และการจัดตั้งสหกรณ์ต่าง ๆ อย่างจริงจัง บทที่ 5 กล่าวถึงลักษณะของการอุตสาหกรรมในประเทศไทยในระยะเวลาก่อนหน้านั้น จนกระทั่งถึงสมัยที่จอมพล ป. จะทำการพัฒนาอย่างจริงจัง แนวทางและการดำเนินการพัฒนาอุตสาหกรรมของจอมพล ป. แต่ละลักษณะ ตั้งแต่การส่งเสริมอุตสาหกรรมในครอบครัวจนถึงอุตสาหกรรมใหญ่ ๆ รวมทั้งขั้นตอนและอุปสรรคในกระบวนการพัฒนาอุตสาหกรรมประเภทต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น ในบทที่ 6 กล่าวถึงสภาพการณ์ท่าที และแนวโน้มต่าง ๆ ทางเศรษฐกิจของประเทศไทยก่อนที่จะเข้าร่วมสงครามโลกครั้งที่ 2 และปัญหาความยุ่งยากทางเศรษฐกิจหลังจากที่รัฐบาลจอมพล ป. ตัดสินใจเข้าร่วมสงครามโลกครั้งที่ 2 โดยเป็นพันธมิตรกับญี่ปุ่นแล้ว ตลอดจนผลกระทบที่เกิดขึ้นต่อภาวะและกระบวนการพัฒนาทางเศรษฐกิจ การใช้นโยบายในการแก้ปัญหาทางเศรษฐกิจ การคลังของจอมพล ป. การพิจารณาถึงปัญหาและอุปสรรคต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในการดำเนินนโยบายนั้น ๆ รวมทั้งท่าทีและการแก้ไขของรัฐบาล และบทสุดท้าย บทที่ 7 เป็นบทสรุปผลการศึกษานโยบายพัฒนาเศรษฐกิจของจอมพล ป.พิบูลสงครามตั้งแต่เริ่มแรกที่นำออกใช้จนสิ้นสุดสมัยของรัฐบาลชุดนี้ว่ามีลักษณะอย่างไร ประสบผลสำเร็จมากน้อยอย่างใด พร้อมกันนั้นก็ชี้ให้เห็นถึงอุปสรรค ปัญหา และข้อบกพร่องสำคัญต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น