บทบาทของคณะสงฆ์ในเรื่องการศึกษา ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้มุ่งศึกษาและวิเคราะห์บทบาทของคณะสงฆ์ด้านการให้การศึกษาแก่สามัญชน ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งเป็นยุคแห่งการปรับปรุงและพัฒนาประเทศในทุก ๆ ด้าน การศึกษาเป็นสิ่งหนึ่งที่พระองค์ทรงเห็นว่าสามารถใช้เป็นเครื่องมือที่สำคัญในการพัฒนากำลังคนที่เป็นทรัพยากรที่สำคัญที่สุดของชาติ และเพื่อส่งเสริมการแผ่ขยายของวัฒนธรรม อุดมการณ์ทางสังคมและการเมืองของส่วนกลางออกไปยังท้องที่ต่าง ๆ เป็นการสร้างสำนึกแห่งความเป็นชาติให้เกิดขึ้นกับประชาชนโดยทั่วไป ซึ่งจะกระทำได้โดยอาศัยคณะสงฆ์ที่เป็นบุคคลที่สังคมไทยทุกหน่วยยอมรับให้ช่วยเหลือรัฐในการนี้ เพื่อให้บรรลุถึงเป้าหมายดังกล่าวข้างต้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงได้นำการศึกษาระบบโรงเรียน (Formal Education) เข้ามาใช้เพื่อปรับปรุงระบบการศึกษาแบบดั้งเดิมของไทยโดยการจัดตั้งโรงเรียนขึ้นในวัด ด้วยเหตุนี้จึงได้มีการปรับปรุงระบบการบริหาร การปกครอง และการศึกษาของคณะสงฆ์ครั้งใหญ่ เพื่อให้สามารถตอบสนองต่อนโยบายด้านการศึกษาของรัฐได้ แต่ปัญหาและอุปสรรคด้านการศึกษายังมีอยู่อีกมากซึ่งล้วนแต่มีผลกระทบต่อความสำเร็จ และความล้มเหลวในการจัดการศึกษาเพื่อสามัญชนโดยคณะสงฆ์ อย่างไรก็ตามจากประวัติศาสตร์อันยาวนานที่พระสงฆ์ได้ทำหน้าที่ด้านการศึกษามาโดยตลอดนั้น จึงยังหลงเหลือสิ่งที่มีคุณค่าสำคัญอยู่จวบจนปัจจุบัน สิ่งเหล่านั้นคือความผูกพันของชาวไทยที่มีต่อพุทธศาสนา และคุณค่าทางจิตใจที่สังคมให้ความยกย่องต่อครูบาอาจารย์ด้วยความรู้สึกว่าพระเป็นครู เป็นผู้รู้ ทำให้ครูมีลักษณะเป็นปูชนียบุคลที่พึงให้ความเคารพและกตัญญูเป็นอย่างสูง ตลอดรวมถึงค่านิยมแห่งการศึกษาที่มุ่งการปลูกฝังด้านจริยธรรม ซึ่งได้กลายเป็นเป้าหมายหนึ่งของแผนการศึกษของชาติไทยตลอดมา