การคุ้มครองสิทธิเสรีภาพผู้ต้องหาโดยองค์การตุลาการในชั้นก่อน การพิจารณา : ศึกษาเปรียบเทียบกรณีไทยและสหรัฐอเมริกา

Abstract

สิทธิเสรีภาพนั้นนับเป็นสิ่งสำคัญในอันที่จะเป็นสิ่งบ่งบอกถึงการดำรงชีวิตอย่างสมศักดิ์ศรีแห่งความเป็นมนุษยชน สิทธิเสรีภาพจึงเป็นสิ่งมีค่าและน่าหวงแหนของมนุษย์ ดังนั้นจึงมีความจำเป็นที่จะต้องคุ้มครองป้องกันและพิทักษ์รักษาให้สิทธิเสรีภาพดำรงอยู่จากอดีตที่บุคคลแต่ละคนต้องทำหน้าที่พิทักษ์รักษาสิทธิเสรีภาพของตนเองมาสู่การก่อตั้งเป็นชุมชนเป็นสังคมขึ้นและกลายมาเป็นหน้าที่ของรัฐในการคุ้มครองป้องกันรักษาสิทธิเสรีภาพของสมาชิกในสังคม ผู้ต้องหา เป็นบุคคลผู้ถูกกล่าวหาว่ากระทำความผิด แต่ยังมิได้ทำการฟ้องร้องชี้ขาด ตัดสินจากศาลว่าเป็นผู้กระทำผิดจริงหรือไม่ ผู้ต้องหาจึงเกี่ยวข้องอยู่ในกระบวนการพิจารณาคดีในขั้นก่อนการพิจารณาเป็นส่วนใหญ่ เมื่อผู้ต้องหาเป็นเพียงผู้ถูกกล่าวหาว่ากระทำความผิด แต่ยังมิได้ชี้ชัดตัดสินลงไปว่าเป็นผู้กระทำผิดอย่างแน่นอน ดังนั้นจึงมีหลักการที่ยอมรับกันโดยทั่วไปว่า ให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่าผู้ต้องหาเป็นผู้บริสุทธิ์จนกว่าจะพิสูจน์ได้ หลักการนี้จึงส่งผลทำให้จำต้องคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของผู้ต้องหาไม่ให้มีการล่วงละเมิดอย่างอำเภอใจได้ ต้องปฏิบัติต่อเขาอย่างผู้บริสุทธิ์ตามข้อสันนิษฐานที่ยอมรับกันดังกล่าว ตามทฤษฎีการแบ่งแยกอำนาจของมองเตสกิเออ อำนาจตุลาการเป็นหนึ่งในสามอำนาจ ที่จะเป็นดุลถ่วง เหนี่ยวรั้ง ตรวจสอบการดำเนินการของอำนาจอื่นๆ องค์กรตุลาการหรือศาลผู้ใช้อำนาจตุลาการจึงเป็นองค์กรที่ทำหน้าที่เป็นเกราะคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนพลเมืองและยึดถือภาระหน้าที่ดังกล่าวเป็นสำคัญ ดังนั้น จึงเป็นความชอบธรรมและเหมาะสมอย่างยิ่งขององค์กรตุลาการหรือศาลในการที่จะทำหน้าที่หรือมีบทบาทในการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพผู้ต้องหา ซึ่งเป็นบุคคลที่ถือว่าเป็นผู้บริสุทธิ์จนกว่าจะพิสูจน์ได้ และจำเป็นที่จะต้องคุ้มครองตั้งแต่ในชั้นก่อนการพิจารณา มิใช่รอทำหน้าที่มีบทบาทเพียงแต่ในชั้นพิจารณาเท่านั้น จากการศึกษาพบว่า การคุ้มครองสิทธิเสรีภาพผู้ต้องหาในชั้นก่อนการพิจารณาโดยองค์กรตุลาการนั้น จะสามารถคุ้มครองได้มากน้อยเพียงใดขึ้นอยู่กับหรือมีความสัมพันธ์กับรูปแบบกระบวนการของอาญาที่ยึดถือ 2 รูปแบบใหญ่ๆ คือ The Crime Control Model และ The Due Process Model ตามรูปแบบแรกเป็นการยึดถือหรือมุ่งที่การควบคุมอาชญากรรมเป็นสำคัญเน้นหนักประสิทธิภาพการบังคับใช้กฎหมาย ส่วนรูปแบบที่สองนั้นเน้นหนักที่การคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของบุคคลมุ่งให้ทุกขั้นตอนของกระบวนการเป็นไปด้วยความธรรมถูกต้อง องค์กรตุลาการมีบทบาทในการตรวจสอบการดำเนินการทำให้สามารถคุ้มครองสิทธิเสรีภาพได้เหมาะสม ปัญหาการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพผู้ต้องหาในชั้นก่อนการพิจารณาในประเทศไทยนั้น จากการศึกษาพบว่า รูปแบบกระบวนการทางอาญาของไทยนั้นเน้นหนักไปในทางมุ่งควบคุมอาชญากรรมเป็นสำคัญ มุ่งประสิทธิภาพการบังคับใช้กฎหมายต้องการความเด็ดขาด รวดเร็ว เป็นส่วนใหญ่ ปัญหาที่ส่งผลถึงการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพผู้ต้องหาในชั้นก่อนการพิจารณาโดยองค์กรตุลาการ คือปัญหาจากระบบโครงสร้างในประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาที่กำหนดโครงสร้างความสัมพันธ์ขององค์กรหลักในการดำเนินการไม่มีความสัมพันธ์กันเท่าที่ควร องค์กรตำรวจมีอำนาจอย่างกว้างขวางลอยตัว ขาดการเหนี่ยวรั้ง ตรวจสอบอย่างมีประสิทธิภาพจากองค์กรอื่น องค์กรตุลาการถูกละเลยในการที่จะทำหน้าที่เพื่อการคุ้มครองผู้ต้องหาในชั้นก่อนการพิจารณา ในบางกรณีระบุเป็นบทบาทขององค์กรตุลาการ เช่น การอนุญาตฝากขัง การไต่สวนมูลฟ้อง แต่องค์กรตุลาการก็ไม่สามารถทำหน้าที่ตามบทบาทได้อย่างเต็มที่ เพราะเป็นผลมาจากความผิดพลาดของระบบความเกี่ยวพัน โครงสร้างขององค์กรที่เกี่ยวข้องดังกล่าว จากการศึกษาพบว่าในประวัติศาสตร์ความเป็นมาก่อนใช้ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ได้มีการกำหนดโครงสร้างให้องค์กรตุลาการมีบทบาทในการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพผู้ต้องหาในชั้นก่อนการพิจารณามาก แต่ก็เป็นสิ่งที่ล้ำสมัยสำหรับในยุคนั้น ในขณะที่ปัจจัย เงื่อนไข ตลอดจนความเหมาะสมอื่นๆ ยังไม่พร้อมที่จะรองรับหรือสนับสนุนได้ การคุ้มครองสิทธิเสรีภาพผู้ต้องหาโดยองค์กรตุลาการในสหรัฐอเมริกา จากการศึกษาพบว่า สหรัฐอเมริกานั้นเน้นหนักรูปแบบกระบวนการทางอาญาไปในทาง The Due Process Model จึงมุ่งที่การคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของบุคคลเป็นสำคัญทุกขั้นตอนมีการตรวจสอบเพื่อให้เกิดความเป็นธรรม ในขณะที่เงื่อนไข ปัจจัย ความเหมาะสม ความพร้อมมูลในด้านต่างๆ สามารถสนับสนุนได้ดีพอสมควร องค์กรตุลาการซึ่งเป็นองค์กรสำคัญที่มีพื้นฐานจากประชาชนจึงมีบทบาทสำคัญและสามารถคุ้มครองสิทธิเสรีภาพได้อย่างมีประสิทธิภาพนับตั้งแต่การออกหมายจับกุมตรวจค้นไปจนถึงการกลั่นกรองมูลคดีเบื้องต้น ประสิทธิภาพการบังคับใช้กฎหมายนั้นนับว่าเป็นสิ่งสำคัญ แต่ในขณะเดียวกันสิทธิเสรีภาพของบุคคลก็เป็นสิ่งที่สำคัญไม่ยิ่งหย่อนไปกว่ากัน ความเหมาะสมจึงอยู่ที่ว่าควรจะคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของบุคคลไม่ให้มีการล่วงละเมิดได้อย่างอำเภอใจ ในขณะเดียวกันก็ไม่ถึงกับละเลยประสิทธิภาพการบังคับใช้กฎหมาย ข้อเสนอแนะต่อกรณีนี้ จึงเห็นควรให้มีการแก้ไขปรับปรุงให้องค์กรตุลาการมีบทบาทในการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของผู้ต้องหาในชั้นก่อนการพิจารณา โดยพิจารณาแนวทางจากกรณีของสหรัฐอเมริกาและนำมาปรับใช้ตามความเหมาะสม ควรคำนึงถึงรูปแบบที่เน้นหนักการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพด้วย มิใช่มุ่งหมายเฉพาะการควบคุม กำราบปราบปรามอาชญากรรมแต่เพียงด้านเดียว ให้ความสำคัญแก่ศาลในการมีบทบาทเกี่ยวกับการออกหมายจับ การออกหมายปล่อยกรณี มีการควบคุมตัวโดยมิชอบ การไต่สวนเพื่อควบคุมตัว การไต่สวนมูลฟ้องเป็นต้น ทั้งนี้ข้อเสนอแนะดังกล่าวมีเงื่อนไขอยู่ที่ความพร้อมขององค์กรตุลาการหรือศาลเป็นสำคัญซึ่งจะส่งผลสุดท้ายต่อการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพผู้ต้องหาในชั้นก่อนการพิจารณาโดยก่อให้เกิดการคุ้มครองได้อย่างเหมาะสมและมีประสิทธิภาพต่อไป