การเปลี่ยนแปลงที่อยู่อาศัยอันเนื่องมาจากการฟื้นฟูชุมชนอัมพวา จ.สมุทรสงคราม

Abstract

ชุมชนอัมพวาเป็นชุมชนริมน้ำดั้งเดิมที่มีเอกลักษณ์และมีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ ต่อมามีการพัฒนาเส้นทางคมนาคมทางบก ทำให้เกิดการอพยพย้ายถิ่นออกนอกพื้นที่ สภาพบ้านเรือนเสื่อมโทรม จึงมีหลายหน่วยงานร่วมมือกันจัดทำโครงการฟื้นฟูต่างๆ ขึ้น ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างกว้างขวางในหลายด้าน โดยเฉพาะด้านที่อยู่อาศัย ผู้วิจัยจึงทำการศึกษาการเปลี่ยนแปลงที่อยู่อาศัยในชุมชนอัมพวา อันเนื่องมาจากการฟื้นฟู โดยมีวัตถุประสงค์ (1) ศึกษาการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพของอาคารอยู่อาศัย (2) ศึกษาการเปลี่ยนแปลงลักษณะทางสังคม เศรษฐกิจ และสภาพการอยู่อาศัยของผู้อยู่อาศัย (3) วิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างการเปลี่ยนแปลงที่อยู่อาศัยและสภาพการอยู่อาศัยกับโครงการฟื้นฟูชุมชน (4) ศึกษาทัศนคติของผู้อยู่อาศัยที่มีต่อการเปลี่ยนแปลง กลุ่มประชากรในการศึกษาทั้งหมด 191 หน่วย โดยทำการเก็บตัวอย่างการเปลี่ยนแปลงด้านที่อยู่อาศัยในภาพรวมทั้งหมด 191 หน่วย และเก็บตัวอย่างเชิงลึกในด้านที่อยู่อาศัยและด้านผู้อยู่อาศัยทั้งสิ้น 62 หน่วยคิดเป็นร้อยละ 32.46 ของประชากรทั้งหมด โดยใช้เครื่องมือในการศึกษา คือ แบบสัมภาษณ์ การสำรวจ การสังเกต และการสัมภาษณ์แบบเฉพาะเจาะจง ทำการวิเคราะห์ข้อมูลโดยการสร้างแผนภูมิวิเคราะห์ช่วงเวลา และวิเคราะห์ข้อสรุปจากคุณลักษณะร่วมที่มีความสัมพันธ์ของข้อมูลประกอบกัน จากกลุ่มตัวอย่าง 62 หน่วย พบว่าอาคารอยู่อาศัยที่มีการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพมีทั้งสิ้น 31 หน่วย คิดเป็นร้อยละ 50 ของกลุ่มตัวอย่างทั้งหมด และเกิดการเปลี่ยนแปลง 38 ครั้ง ซึ่งการเปลี่ยนแปลงส่วนใหญ่เป็นการเปลี่ยนแปลงที่เกี่ยวข้องกับโครงการฟื้นฟูชุมชนคิดเป็นร้อยละ 63 โดยแบ่งเป็นการเปลี่ยนแปลงที่เกี่ยวข้องโดยตรงคิดเป็นร้อยละ 13 และเป็นผลสืบเนื่องมาจากโครงการฟื้นฟูคิดเป็นร้อยละ 50 โดยการเปลี่ยนแปลงที่เกี่ยวข้องกับโครงการฟื้นฟูโดยตรงเกิดขึ้นก่อนและเป็นตัวอย่างที่เป็นรูปธรรม นำไปสู่การเปลี่ยนแปลงที่เป็นผลสืบเนื่องมาจากโครงการฟื้นฟูที่มีการเปลี่ยนแปลงเป็นจำนวนมากในเวลาต่อมา โดยส่งผลดีต่อที่อยู่อาศัยและการอยู่อาศัย ซึ่งทำให้ที่อยู่อาศัยมีความมั่นคงแข็งแรงขึ้นและยังคงรูปแบบอาคารเดิมไว้ได้ เกิดการอพยพย้ายถิ่นเข้ามาในพื้นที่ของผู้อยู่อาศัยเดิมที่เคยทิ้งร้างทำให้ชุมชนกลับมามีชีวิตชีวา อีกทั้งการใช้ประโยชน์พื้นที่ในอาคารยังสามารถรองรับการปรับเปลี่ยนเชิงพาณิชย์เพื่อสร้างรายได้ให้กับครัวเรือนได้อีกโดยไม่ส่งผลต่อการอยู่อาศัย โดยปัจจัยที่ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงส่วนใหญ่มาจากการพัฒนาการท่องเที่ยวในพื้นที่ซึ่งเป็นผลสืบเนื่องมาจากโครงการฟื้นฟู ส่วนทัศนคติที่มีต่อการเปลี่ยนแปลงของผู้อยู่อาศัยในชุมชนทั้งกลุ่มที่เกี่ยวข้องและไม่เกี่ยวข้องกับโครงการฟื้นฟู แบ่งออกเป็น 2 ระดับคือ (1) ระดับตัวบ้าน พบว่ากลุ่มที่เกี่ยวข้องกับโครงการฟื้นฟู ส่วนใหญ่ชอบเนื่องจากทำให้มีรายได้มากขึ้น ส่วนกลุ่มที่ไม่เกี่ยวข้องกับโครงการฟื้นฟู ส่วนใหญ่ชอบเนื่องจากทำให้อาคารอยู่อาศัยมีความมั่นคงสวยงามขึ้น (2) ระดับชุมชน พบว่ากลุ่มที่เกี่ยวข้องกับโครงการฟื้นฟู ส่วนใหญ่ชอบเพราะเศรษฐกิจชุมชนดีขึ้นทำให้มีชีวิตชีวา ส่วนกลุ่มที่ไม่เกี่ยวข้องกับโครงการฟื้นฟู ส่วนใหญ่ไม่ชอบเนื่องจากได้รับผลกระทบจากเสียงเรือ ส่วนผลเสียที่มีต่อที่อยู่อาศัยและการอยู่อาศัยพบว่า ทำให้ผู้ที่อยู่อาศัยเดิมย้ายออกจากพื้นที่เนื่องจากความต้องการทำที่พักรองรับนักท่องเที่ยวทำให้ความสัมพันธ์ของคนในชุมชนเดิมเริ่มลดน้อยลง พื้นที่สาธารณะถูกปรับเปลี่ยนเป็นพื้นที่สำหรับการพาณิชย์ทำให้พื้นที่สำหรับการอยู่อาศัยลดน้อยลง เกิดมลภาวะทางเสียงโดยเฉพาะเสียงเรือที่รบกวนการอยู่อาศัย และมีอาคารบางหน่วยปรับเปลี่ยนรูปแบบจากเดิมเป็นรูปแบบใหม่ แนวทางการพัฒนาและแก้ไขปัญหาเพื่อการอยู่อาศัย คือ หามาตรการในการดำเนินการ (1) ลดมลภาวะทางเสียงจากเรือ (2) จำกัดปริมาณนักท่องเที่ยวให้เหมาะสม (3) ควบคุมการเปลี่ยนแปลงจากที่อยู่อาศัยไปเป็นที่พักรองรับนักท่องเที่ยว (4) ควบคุมการเจริญเติบโตของการค้าที่มีมากเกินไป (5) ควบคุมการเปลี่ยนมือในการครอบครองที่อยู่อาศัยระหว่างผู้อยู่อาศัยเดิมกับผู้อยู่อาศัยใหม่ (6) ดำรงรักษารูปแบบอาคารที่เป็นเอกลักษณ์ (7) ส่งเสริมโครงการฟื้นฟูต่างๆในการอนุรักษ์สภาพอาคารและวิถีชีวิตดั้งเดิม โดยการแก้ไขปัญหาต่างๆต้องผ่านกระบวนการการมีส่วนร่วมของผู้อยู่อาศัยในชุมชน