พัฒนาการของรายการสารคดีโทรทัศน์ไทยจากปี พ.ศ.2530 ถึง 2541

Abstract

รายการสารคดีโทรทัศน์ไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่งรายการสารคดีเต็มรูปแบบ (Documentary) นั้นเป็นรายการที่ทั้งผู้ผลิตและผู้ชมเริ่มให้ความสนใจกันในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา ถึงแม้ว่าสารคดีทั่วไปนั้นจะดำรงคงอยู่ควบคู่กับโทรทัศน์ไทยมาตั้งแต่ยุคแรกเริ่มก็ตาม จึงเป็นเรื่องที่น่าสนใจว่าเพราะเหตุใด รายการสารคดีเต็มรูปแบบจึงไม่อาจเติบโตได้ในวงการโทรทัศน์ไทย การวิจัยในครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อสำรวจพัฒนาการของรายการสารคดีโทรทัศน์ไทยและวิเคราะห์ถึงปัจจัยที่เกื้อหนุนและปัจจัยที่เป็นอุปสรรคต่อพัฒนาการ รวมถึงองค์ประกอบของกระบวนการผลิตรายการสารคดี และสภาพการณ์ที่เป็นอยู่ในปัจจุบันเพื่อหาแนวทางพัฒนาส่งเสริมรายการสารคดีโทรทัศน์ไทยให้อยู่รอดท่ามกลางการแข่งขันในอุตสาหกรรมสื่อบันเทิง ทั้งนี้ การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ และศึกษาในมุมมองของผู้ส่งสาร โดยอาศัยการสัมภาษณ์แบบเจาะลึกบุคคล 4 กลุ่มที่เกี่ยวข้องกับวงการสารคดีโทรทัศน์ไทย ได้แก่กลุ่มผู้ผลิตรายการ ฝ่ายจัดรายการของสถานีโทรทัศน์ ผู้สนับสนุนรายการ และผู้มีประสบการณ์ในวงการโทรทัศน์ไทย ผลการวิจัย ปรากฏว่าพัฒนาการของรายการสารคดีโทรทัศน์ไทยนั้นเป็นไปอย่างค่อยเป็นค่อยไป และสามารถแบ่งได้เป็น 3 ช่วงได้แก่ ช่วงบุกเบิก ช่วงเติบโต และช่วงตกต่ำ โดยมีปัจจัยเกื้อหนุนคือปัจจัยทางด้านเทคนิคเทคโนโลยีและความมีใจรักของผู้ผลิต ส่วนปัจจัยที่เป็นอุปสรรคสำคัญคือข้อจำกัดทางด้านงบประมาณในการผลิตรายการและช่วงเวลาออกอากาศที่เหมาะสม การที่ผู้ชมยึดติดภาพสารคดีแบบเดิมๆ ทำให้ขาดความสนใจในการติดตามชม รวมทั้งการมีมุมมองการนำเสนอที่หยุดนิ่ง ทั้งนี้รายการสารคดีโทรทัศน์ไทยมีแนวโน้มที่จะปรับตัวเพื่อความอยู่รอดมากขึ้น โดยแปรผันตามภาวะเศรษฐกิจและกระแสความนิยมของผู้ชม สำหรับแนวทางการแก้ไขปัญหานั้นจะต้องอาศัยการสนับสนุนจากรัฐบาล ความรับผิดชอบต่อสังคมของสถานี การเพิ่มขีดความสามารถของและความคิดสร้างสรรค์ในการนำเสนอของผู้ผลิต และการให้โอกาสแก่รายการสารคดีคุณภาพของผู้สนับสนุนรายการ การร่วมมือกันในแง่ของการลงทุนและการผลิตขององค์กรที่เกี่ยวข้องต่างๆ ทั้งในระดับท้องถิ่นและระหว่างประเทศ