นาเหมืองนาฝายกับการจัดระเบียบสังคมล้านนา ระหว่าง พ.ศ. 1839-พ.ศ.2068

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาสังคมล้านนาที่เป็นสังคมเกษตรกรรมแบบทดน้ำที่ตั้งหลักแหล่งชุมชน ขยายขอบเขตบ้านเมืองและที่ทำกินไปตามที่ราบระหว่างหุบเขาต่าง ๆ โดยมีการจัดระเบียบแบบแผน ในการอยู่ร่วมกัน มีระบบเทคนิควิธีในการควบคุมการใช้น้ำจากแหล่งน้ำธรรมชาติ ที่เรียกว่า ระบบนาเหมืองนาฝาย วิทยานิพนธ์นี้ แบ่งขอบเขตเนื้อหาออกได้เป็น 3 บาท โดยมีบทนำและบทสรุปแยกต่างหาก บทที่ 1 กล่าวถึง ขอบเขตการแปลความหมายและความเป็นมาทางประวัติศาสตร์ ของคำว่า “ล้านนา” และความสัมพันธ์ของการตั้งหลักแหล่งบ้านเมืองกับการจัดระบบเหมืองนาฝาย ซึ่งมีความสอดคล้องกันระหว่างหลักฐานประเภทตำนานพงศาวดาร ร่องรอย ซากเมือง ซากลำเหมืองฝาย โบราณจากการศึกษาทางโบราณคดีและลักษณะทางกายภาพ บทที่ 2 กล่าวถึง ข้อจำกัดของข้อมูลจากหลักฐานและการตรวจสอบเทียบเคียงข้อมูลจากหลักฐานเอกสารประเภทตำนาน พงศาวดาร กฎหมาย และการจัดระบบนาเหมืองนาฝายในปัจจุบันที่สะท้อนถึงความต่อเนื่องของระบบแบบดั้งเดิมของชาวล้านนาที่ให้ภาพของประวัติความเป็นมารูปแบบโครงสร้าง ลักษณะการทำงานและการบริหารระบบมาเหมืองนาฝายในล้านนาที่อยู่บนพื้นฐานของการใช้แรงงานร่วมกันของชาวบ้าน โดยมีกษัตริย์และขุนนางเป็นผู้เกณฑ์และควบคุมแรงงานในการสร้างเหมืองฝายขนาดใหญ่ที่เกินกำลังชาวบ้าน รวมทั้งการจัดการบริหารระบบนาเหมือนนาฝายด้วยการประสานงานระหว่างรัฐกับชาวบ้าน บทที่ 3 กล่าวถึง การบริหารระบบนาเหมืองนาฝายที่ทำให้เกิดการจัดระเบียบสังคมเกิดการรวมกลุ่มคนในสังคมที่มีความสัมพันธ์กันอย่างถาวร มีความผูกพันต่อเนื่องระยะยาวในการแบ่งปันผลประโยชน์และการมีหน้าที่รวมกันในการดูแลรักษาโดยอยู่บนหลักการพื้นฐานของความร่วมมือร่วมแรงงานของกลุ่มคนเพื่อความอยู่รอดของสังคม นอกจากนั้น การบริหารระบบนาเหมืองนาฝายได้สร้างให้เกิดการแบ่งชนชั้นตามบทบาทและหน้าที่เป็นผู้นำหรือผู้ควบคุม ได้แก่ กษัตริย์และขุนนาง และชาวบ้าน หรือไพร่เมืองหรือลูกฝายอีกฝ่ายหนึ่ง