การใช้จ่ายเงินแผ่นดินในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ.2435-2453)

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้เป็นการวิเคราะห์การใช้จ่ายเงินแผ่นดินในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าอยู่หัว (พ.ศ. 2435-2453) ผลการวิจัยพบว่า การใช้จ่ายเงินแผ่นดินในช่วงนี้เป็นการใช้จ่ายตามงบประมาณประจำปี ซึ่งรัฐบาลได้ตั้งงบประมาณตามความจำเป็นเฉพาะหน้าของแต่ละปีมากกว่าที่จะมีการวางแผนการใช้จ่ายเงินในระยะยาว นอกจากนี้ในตอนต้นรัชกาล รัฐบาลยึดถือนโยบายการคลังแบบเก่า คือ ใช้จ่ายเงินภายใต้ขอบเขตรายได้ของรัฐ ทำให้ต้องชะลอโครงการพัฒนาประเทศต่าง ๆ ไว้โดยเฉพาะการพัฒนาด้านเศรษฐกิจ อย่างไรก็ดี ในตอนปลายรัชกาล รัฐบาลได้ตัดสินใจกู้เงินจากต่างประเทศ 3 ครั้ง คือ ใน พ.ศ. 2447, 2449 และ 2451 เพื่อขยายกิจการรถไฟ ดังนั้นภาระการใช้จ่ายเงินจากเงินรายได้ของรัฐในด้านการคมนาคมจึงลดน้อยลง แต่ถึงกระนั้น รายจ่ายในด้านการคมนาคมก็ยังคงมีความสำคัญเป็นอันดับ 3 รองจากรายจ่ายในด้านการป้องกันประเทศและการรักษาความสงบภายใน ทั้งในเพราะถือว่าการรถไฟมีส่วนช่วยสนับสนุนการปกครองและการป้องกันประเทศ การที่รัฐบาลให้ความสำคัญกับการใช้จ่ายป้องกันประเทศ การบริหารและการรักษาความสงบภายใน รวมทั้งการคมนาคมคู่เคียงกันไปด้วยเหตุผลเพื่อรักษาเอกราชของประเทศ ทำให้รัฐบาลขาดแคลนเงินในการใช้จ่ายเพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจ รัฐบาลจึงปล่อยให้เอกชนเข้ารับภาระการพัฒนาเศรษฐกิจแทนทั้งในขั้นตอนของการผลิตและขั้นตอนของตลาดคือเอกชนได้ทำหน้าที่ในการขุดคลอง ชลประทาน พัฒนาเทคนิคการผลิต รวมทั้งขยายตลาดข้าวในประเทศต่าง ๆ ผลของการใช้จ่ายเงินแผ่นดิน ได้ก่อให้เกิดการขยายตัวของทหารอาชีพและการบริหารงานการปกครองแบบรวมศูนย์อำนาจเข้าสู่ส่วนกลาง ขณะเดียวกันได้มีการปรับปรุงกฎหมายและขยายการศึกษาไปสู่ประชาชนในระดับกว้างมากขึ้น ส่วนการพัฒนาเศรษฐกิจโดยเอกชนนั้น ถึงแม้จะส่งผลให้ประชาชนส่วนหนึ่งสูญเสียโอกาสในการเป็นเจ้าของที่ดินจนต้องอยู่ในฐานะผู้เช่า รวมทั้งระบบการค้าเสรี ทำให้พ่อค้าคนกลางกดราคาข้าวเปลือกและโก่งราคาข้าวสาร แต่ก็นับได้ว่าการให้เอกชนเข้ามามีส่วนร่วมในการพัฒนาเศรษฐกิจ ได้ส่งผลให้ขยายพื้นที่ในการเพาะปลูกมากขึ้น ผลผลิตเพิ่มขึ้นซึ่งทำให้รายได้ของรัฐจากอากรค่านาและภาษีสินค้าขาออกเพิ่มขึ้น