พัฒนาการของการศึกษาและฝึกอบรมด้านนิเทศศาสตร์ในประเทศไทย

Abstract

การวิจัยครั้งนี้ มีจุดมุ่งหมายเพื่อศึกษาถึงพัฒนาการและสถานภาพปัจจุบันของการศึกษาด้านนิเทศศาสตร์ระดับปริญญาตรีในประเทศไทย ตั้งแต่เริ่มก่อตั้ง (พ.ศ.2482) จนถึง พ.ศ.2540 รวมทั้งศึกษา ปัจจัยทางสังคมที่มีผลต่อพัฒนาการของการศึกษาในสาขานี้ ตลอดจนทิศทางและแนวโน้มของการศึกษาด้านนิเทศศาสตร์ในประเทศไทย การวิจัยนี้ใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยเน้นการวิจัยเอกสารประกอบการสัมภาษณ์ ผลการวิจัย พบว่า นับแต่การกำเนิดของสาขาวิชานิเทศศาสตร์ใน พ.ศ.2482 การศึกษาด้านนี้ อาจจำแนกปัจจัยที่มีอิทธิพลได้เป็น 5 ยุค คือ ยุคการก่อตั้ง (พ.ศ.2482-2490) ที่มิอิทธิพลและแนวคิดของตะวันตกมีบทบาท ยุคที่ 2 เป็นการก่อตัวขึ้นใหม่หลังหยุดดำเนินการ (พ.ศ.2491 - 2513) โดยมีปัจจัย ด้านอุตสาหกรรมสื่อสารมวลชนแสดงบทบาทสำคัญ ยุคที่ 3 เป็นการขยายสถานภาพและขยายสาขาวิชา ใหม่ๆ (พ.ศ.2514 - 2527) ปัจจัยที่มีบทบาทเด่น คือ นโยบายการศึกษาแห่งชาติ ยุคที่ 4 (พ.ศ.2528- 2538) เป็นการขยายตัวของมหาวิทยาลัยเอกชนและสถาบันราชภัฏ ปัจจัยที่มบทบาทคือ แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ และยุคที่ 5 (พ.ศ.2539-2540) จากสื่อสู่เทคโนโลยี พบว่า การขยายตัวของเทคโนโลยีสารสนเทศเป็นปัจจัยผลักดันที่สำคัญ ลักษณะพัฒนาการของการศึกษาด้านนิเทศศาสตร์ดำเนินไปใน 2 ลักษณะ คือ ความคงที่ และการเปลี่ยนแปลง ลักษณะคงที่ซึ่งยังคงเหมือนเดิมนับแต่แรกก่อตั้ง คือ รายวิชาส่วนใหญ่ที่เปิดสอนโครงสร้าง หลักสูตร อันได้แก่ การจัดหมวดวิชาต่าง ๆ ในหลักสูตร ส่วนความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น คือ การลดรายวิชาที่ไม่สอดคล้องกับสถานการณ์ปัจจุบัน และการเพิ่ม คือ การเปิดสาขาใหม่ การขยายตัวในสถาบันอุดมศึกษา เมื่อพิจารณาจากประวัติศาสตร์ของพัฒนาการที่ผ่านมา ทิศทางและแนวโน้มการศึกษาด้านนิเทศศาสตร์ในประเทศไทย มหาวิทยาลัยเติมที่เคยเปิดสอนด้านนิเทศศาสตร์อยู่จะยังคงสอนในแนวทางเดิมที่เน้นสื่อเป็นสำคัญ จะไม่มีความเปลี่ยนแปลงในลักษณะของการยกเครื่องหลักสูตร โดยอาจมีการปรับเนื้อหาวิชา หรือเพิ่มลดรายวิชาเล็กน้อยเพื่อความเหมาะสมกับความต้องการของสังคม หากจะมีความเปลี่ยนแปลงในทิศทางใหม่จะเกิดขึ้นในมหาวิทยาลัยตั้งใหม่ เช่น มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารีซึ่งสอนนิเทศศาสตร์ที่เน้นความสำคัญของวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีสารสนเทศ