การศึกษาปัจจัยและลักษณะการมีส่วนร่วมของชุมชน : พหุกกรณีศึกษาวัดพัฒนาดีเด่น

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาปัจจัยและลักษณะการมีส่วนร่วมของชุมชนของวัดพัฒนาดีเด่น 2) นำเสนอแนวทางการมีส่วนร่วมของชุมชนของวัดพัฒนาดีเด่น โดยมีพื้นที่การศึกษา 2 พื้นที่คือ วัดบางช้างเหนือ อ.สามพราน จ.นครปฐม และวัดสุทธิวารี อ.เมือง จ.จันทบุรี ด้วยวิธีการสังเกตแบบไม่มีส่วนร่วม การสัมภาษณ์โดยมีผู้ให้ข้อมูลวัดบางช้างเหนือจำนวน 32 คนและวัดสุทธิวารีจำนวน 26 คน และการสนทนากลุ่มจำนวน 2 ครั้ง ผลการวิจัยพบว่า 1. ปัจจัยที่ส่งผลต่อการมีส่วนร่วมของชุมชน ในประเด็นเรื่องบุคคลในชุมชนได้แก่ 1) ฐานะทางเศรษฐกิจ พบว่า การเข้าร่วมกิจกรรมไม่ขึ้นกับฐานะทางเศรษฐกิจ 2) ความเป็นผู้นำ พบว่า ผู้ที่ส่งผลต่อการมีส่วนร่วมไม่จำเป็นต้องเป็นผู้นำแบบเป็นทางการ 3) ความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับวัดพัฒนาดีเด่น พบว่า คนในชุมชนจะเข้ามามีส่วนร่วมเมื่อเข้าใจในประโยชน์ ของวัดพัฒนาดีเด่น โดยเฉพาะในด้านจิตใจ 4) ความคาดหวังของคนในชุมชนที่มีต่อวัดพัฒนาดีเด่น คนในชุมชนคาดหวังให้วัดมีการพัฒนาต่อไป โดยไม่หยุดเพียงเมื่อได้รับรางวัล และคาดหวังให้วัดเป็นศูนย์รวมจิตใจของคนในชุมชน ในประเด็นบริบทของชุมชน ได้แก่ 1) เศรษฐกิจของชุมชน พบว่าเศรษฐกิจของชุมชนไม่ได้ส่งผลต่อการมีส่วนร่วมของชุมชน 2) สังคมของชุมชน ความสัมพันธ์ของคนในชุมชนและปัญหาสังคมส่งผลต่อการมีส่วนร่วมของชุมชน คือ เมื่อความสัมพันธ์ของคนในชุมชนดีจะสามารถชักชวนกันมาร่วมกิจกรรมที่เกิดขึ้นได้ และในส่วนของปัญหาทางสังคม เมื่อไม่มีปัญหาทางสังคม ทำให้มีความสบายใจที่จะเข้าร่วมกับกิจกรรมที่เกิดขึ้นที่วัด 3) วัฒนธรรมของชุมชน ส่งผลต่อการมีส่วนร่วมคือ เมื่อมีกิจกรรมทางประเพณีวัฒนธรรม จะเป็นสิ่งยึดโยงคนในชุมชนให้เข้ามามีส่วนร่วมในกิจกรรมที่เกิดขึ้น เกิดการสืบทอดประเพณีวัฒนธรรมต่อไป 2. ลักษณะการมีส่วนร่วมของชุมชน ในส่วนของการมีส่วนร่วมทางการศึกษา 1) การศึกษาในระบบ มีการก่อตั้งโรงเรียนสำหรับนักเรียนในชุมชนและโรงเรียนพระปริยัติธรรมขึ้น โดยประชาชนมีส่วนร่วมโดยการบริจาคปัจจัยเพื่อบำรุงโรงเรียน และการช่วยเหลือแรงกายในการจัดกิจกรรมต่างๆ ที่เกิดขึ้น อีกทั้งมีการเรียนการสอนธรรมศึกษาสำหรับนักเรียน ส่งผลต่อการมีส่วนร่วมคือ ชาวบ้านจะมาช่วยทำอาหาร แจกสิ่งของแก่นักเรียนที่มาเข้าค่ายธรรมศึกษา เนื่องจากเห็นประโยชน์ที่เกิดขึ้นกับตัวนักเรียนอย่างแท้จริง 2) การศึกษานอกระบบ ทั้งสองวัดไม่ได้มีการจัดการศึกษาในส่วนนี้ เนื่องจากทั้งสองพื้นที่มีศูนย์การศึกษานอกโรงเรียนซึ่งสามารถจัดการศึกษานอกระบบ ที่สอดคล้องกับความต้องการของคนในชุมชนได้ อีกทั้ง ทั้งสองวัดได้ทุ่มเทไปกับการจัดการศึกษาในระบบโรงเรียน จึงไม่ได้มีการจัดการศึกษานอกระบบโรงเรียนเพิ่มเติมอีก 3) การศึกษาตามอัธยาศัย ชาวบ้านจะมาช่วยจัดกิจกรรม และเข้าร่วมในกิจกรรมต่างๆ เช่น การบวชชีพราหมณ์ในช่วงหลังสงกรานต์ การมาร่วมงานประจำปี ในส่วนของขั้นตอนการมีส่วนร่วม 1) คิด มีชาวบ้านเพียงบางส่วนที่เข้าไปมีส่วนร่วมในขั้นตอนนี้ 2) การตัดสินใจ ชาวบ้านที่เข้าไปมีส่วนร่วมตั้งแต่ขั้นตอนการคิด ทำการลงประชามติว่าจะทำหรือไม่ทำกิจกรรมต่างๆ 3) การปฏิบัติการ ชาวบ้านมีส่วนร่วมในกิจกรรมต่างๆ โดยกำลังกายและกำลังทรัพย์ 4) การรับประโยชน์ ชาวบ้านไม่หวังผลประโยชน์ใดๆ จากการมีส่วนร่วมกับกิจกรรมของวัด ผลประโยชน์ทุกอย่างจะเป็นของวัด ชาวบ้านได้ผลประโยชน์คือได้ร่วมกิจกรรม ได้แลกเปลี่ยนความคิดเห็น 5) การประเมินผล ไม่มีการประเมินผลที่เป็นแบบแผนชัดเจน เป็นการพูดคุยหลังเสร็จงานหรือประเมินในเนื้องาน 3. แนวทางการมีส่วนร่วม แบ่งเป็น 2 ส่วน คือ 1) การมีส่วนร่วมของชุมชนโดยการส่งเสริมของวัด คือควรมีการพัฒนาคุณลักษณะอันพึงประสงค์ของเจ้าอาวาส และพระ นอกจากนั้นวัดควรมีการจัดกิจกรรมทางการศึกษาที่ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของชุมชน และเปิดโอกาสให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมกับขั้นตอนในการจัดกิจกรรมทุกขั้นตอน 2) การมีส่วนร่วมของชุมชนโดยการส่งเสริมของชุมชน ควรพัฒนาคุณลักษณะของผู้นำชุมชน ส่งเสริมความสัมพันธ์อันดีของคนในชุมชนโดยอาจจัดกิจกรรมตามประเพณี เพื่อเป็นจุดเริ่มให้คนในชุมชนเข้ามามีส่วนร่วม