การวางผังและออกแบบจุดเปลี่ยนถ่ายการสัญจรในย่านพาณิชยกรรมชุมชนริมน้ำ : กรณีศึกษา ย่านตลาดพลู กรุงเทพมหานคร

Abstract

การศึกษาในครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวางผัง และออกแบบทางกายภาพที่เหมาะสมกับพื้นที่ย่านตลาดพลูในอนาคตที่ผสมผสานระหว่างการเป็นพื้นที่จุดเปลี่ยนถ่ายการสัญจร (Node) กับการรักษาไว้ซึ่งความเป็นสถานที่ (Place) ในกรณีย่านเมืองเก่า เนื่องจากในปัจจุบันเมืองมีการขยายอย่างรวดเร็ว การพัฒนาโครงข่ายการขนส่งระบบราง และพื้นที่โดยรอบจุดเปลี่ยนถ่ายการสัญจร (Transit node) ได้กลายเป็นกลยุทธ์สำคัญในการพัฒนาเขตพื้นที่ใจกลางเมือง ซึ่งเป็นการสร้างแรงดึงดูดให้ผู้คนและกิจกรรมการพัฒนาของเอกชนเข้าสู่พื้นที่ อย่างไรก็ตาม ด้วยเงื่อนไขในการออกแบบพื้นที่จุดเปลี่ยนถ่ายการสัญจรโดยเฉพาะกรณีโครงสร้างเป็นทางยกระดับ มักกลายเป็นปัจจัยคุกคามชุมชนในย่านเมืองเก่า เหตุการณ์ดังกล่าวกำลังจะเกิดขึ้นในย่านตลาดพลู ย่านตลาดพลู เป็นย่านเก่าแก่ที่สุดแห่งหนึ่งของกรุงเทพมหานครที่มีข้อจำกัดของสภาพแวดล้อมทางกายภาพ เนื่องด้วยเป็นพื้นที่เมืองซึ่งประกอบขึ้นจากโครงสร้างเมืองขนาดเล็ก (Fine-grained urban fabric) ที่สัมพันธ์และรองรับกิจกรรมทางเศรษฐกิจสังคมของคนในชุมชน รวมทั้งมักเป็นที่ตั้งของอาคารและโบราณสถานที่มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ ซึ่งโครงข่ายการสัญจรแบบถนนซอยปลายตัน การวางตัวของแนวอาคารที่สัมพันธ์กับน้ำ และถนน รวมถึงรูปแบบการปิดล้อมพื้นที่ว่างสาธารณะ นอกจากนี้ความสัมพันธ์ระหว่างกิจกรรมการค้า และการพักอาศัยกับการใช้พื้นที่ที่เกิดขึ้นแทบตลอดทั้งวันนั้น สิ่งต่างๆ เหล่านี้ล้วนเป็นองค์ประกอบสำคัญของเอกลักษณ์ และ “ความเป็นสถานที่” (Place) ของย่าน ซึ่งมีแนวโน้มที่ถูกรื้อทำลายและแทนที่ด้วยถนนและมวลอาคารขนาดใหญ่จากโครงสร้างของสถานีโดยสาร เสายกระดับตามแนวเส้นทาง รวมทั้งการใช้ประโยชน์ที่ดินประเภทพาณิชยกรรมเข้มข้นหรือที่อยู่อาศัยหนาแน่นประเภทอาคารสูงที่คาดว่าจะเพิ่มมากขึ้นในอนาคต จึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องทำการศึกษา และออกแบบทางกายภาพ เพื่อให้ “พื้นที่จุดเปลี่ยนถ่ายการสัญจร” รอบสถานีโดยสารสามารถรองรับการใช้งานระดับเมืองได้ ในขณะเดียวกันยังคงรักษา “ความเป็นสถานที่” ของย่านตลาดพลูไว้ได้อย่างเหมาะสมจากการศึกษา พบว่า การพัฒนาพื้นที่จุดเปลี่ยนถ่ายการสัญจรให้มีความเป็นสถานที่ที่ดีนั้น ควรคำนึงถึงองค์ประกอบความเป็นสถานที่มากขึ้น โดยเฉพาะพื้นที่ย่านเมืองเก่าทั้งโครงสร้างทางกายภาพ และเนื้อเมืองเดิม ในกรณีของย่านตลาดพลู ได้นำ “น้ำ” ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่มีมาตั้งแต่อดีตเป็นตัวร้อยเรียงองค์ประกอบความเป็นสถานที่ และกิจกรรมต่างๆ เข้าไว้ด้วยกัน ทั้งกิจกรรมการเดินทาง กิจกรรมการค้า และกิจกรรมทางสังคม โดยสร้างทางเดินเท้าเลียบริมคลองที่สำคัญภายในย่าน เช่น คลองบางกอกใหญ่ และคลองบางน้ำชน นอกจากนี้ยังเน้น และให้ความสำคัญกับเส้นทางเดินเท้าเป็นหลักที่ดึงดูดให้ผู้คนมาใช้งาน แวดล้อมด้วยกิจกรรมการค้า สิ่งอำนวยความสะดวก และบรรยากาศที่ดี รวมถึงทัศนียภาพที่สวยงาม นอกจากนี้ ยังออกแบบให้สถานีรถไฟฟ้าในอนาคตเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของเนื้อเมือง และให้มีการใช้พื้นที่แบบผสมผสานระหว่างการค้า และการพักอาศัยโดยรอบที่สามารถให้บริการ และรองรับกับคนทุกระดับได้อย่างลงตัว รวมทั้งเชื่อมโยงประเภทของการสัญจรที่หลากหลายกันเป็นระบบ ทั้งระบบราง เรือ และรถโดยสารประจำทางด้วยทางเดินเท้ายกระดับที่เชื่อมต่อกัน ซึ่งการออกแบบนั้นได้ผสมผสานกับบริบทดั้งเดิมของพื้นที่ทั้งโครงข่ายการสัญจรเดิมที่สะท้อนให้เห็นถึงร่องสวน และลำประโดง การวางตัวของแนวอาคาร รวมถึงกิจกรรม และการใช้พื้นที่ที่เป็นบทบาทที่สำคัญ และเอกลักษณ์ของย่าน เพื่อให้องค์ประกอบความเป็นสถานที่ และการเป็นจุดเปลี่ยนถ่ายการสัญจรของย่านตลาดพลูในอนาคตผสมผสานกันได้อย่างเหมาะสม