พัฒนาการการแสดงสิทธิและเสียงของ "เครือข่ายคนดูหนัง"

Abstract

ศึกษา 1. คุณลักษณะของ “เครือข่ายคนดูหนัง” และปัจจัยที่ก่อให้เกิดการรวมกลุ่มของคนดูหนัง 2. พฤติกรรมของสมาชิกเครือข่ายคนดูหนังที่เกี่ยวกับภาพยนตร์ 3. พัฒนาการการแสดงสิทธิและเสียงของ “เครือข่ายคนดูหนัง” 4. วิเคราะห์ถึงความสัมพันธ์ของบทบาทการสื่อสารที่มีต่อการรวมกลุ่มและการแสดงสิทธิและเสียงของ “เครือข่ายคนดูหนัง” โดยใช้กรอบแนวคิดเกี่ยวกับผู้ชมภาพยนตร์ กลุ่มและเครือข่าย การสื่อสารกับพื้นที่สาธารณะ บทบาทของการสื่อสาร การควบคุมสื่อ และการมีส่วนร่วมของประชาชน เป็นกรอบในการทำความเข้าใจ โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ ด้วยการวิเคราะห์เนื้อหา การสัมภาษณ์เจาะลึก และการสังเกตการณ์อย่างมีส่วนร่วม ผลการวิจัยพบว่า “เครือข่ายคนดูหนัง” มีจุดเริ่มต้นมาจากการจุดประกายความคิดให้กับผู้อ่านและผู้ใช้กระดานข่าวของนิตยสาร Bioscope (นิตยสารภาพยนตร์รายเดือน) มีจุดประสงค์ในการรวมตัวด้วยความมุ่งหวังว่า จะสามารถเป็นตัวแทนจากภาคประชาชนที่เป็น “คนดูหนัง” ในการสื่อสารกับภาครัฐ อันจะส่งผลต่อการกำหนดนโยบายและมาตรการใหม่ๆ ที่เกี่ยวกับการควบคุมสื่อภาพยนตร์ ซึ่งมีอุดมการณ์ร่วมกันในเรื่องไม่ต้องการระบบการเซ็นเซอร์ภาพยนตร์ และเรียกร้องระบบเรตติ้งในแบบที่ไม่ตัดไม่แบน (No Cut No Ban) มีลักษณะเป็น “เครือข่ายออนไลน์” ศูนย์กลางการติดต่อสื่อสารที่สำคัญของเครือข่ายคือ Blog “เครือข่ายคนดูหนัง” พฤติกรรมการสื่อสารทั้งภายในและภายนอกเครือข่าย มีลักษณะเป็นการสื่อสารแบบมีศูนย์กลาง (Centralized communication) ในส่วนของพฤติกรรมการสื่อสารระหว่างสมาชิกกับสมาชิก เป็นเครือข่ายการสื่อสารรูปแบบวงล้อ (Wheel network) ส่วนพฤติกรรมการสื่อสารของ “เครือข่ายคนดูหนัง” กับสาธารณะ เป็นเครือข่ายการสื่อสารรูปแบบตัววาย (Y network) นอกจากนี้ “เครือข่ายคนดูหนัง” ยังมีบทบาทหน้าที่ในการเป็นพื้นที่เก็บและรวบรวมข้อมูลข่าวสาร บทบาทในการตรวจสอบการใช้อำนาจของรัฐ (Watch dog) บทบาทในการให้ความรู้เกี่ยวกับกฎหมายการควบคุมสื่อภาพยนตร์ และบทบาทในการเปิดพื้นที่ให้กับภาพยนตร์นอกกระแส สำหรับปัจจัยสำคัญอันดับต้นๆ ที่เอื้อให้เกิดการรวมกลุ่มเป็น “เครือข่ายคนดูหนัง” ได้ก็คือปัจจัยทางด้านอุดมการณ์ร่วม และปัจจัยทางด้านเทคโนโลยีการสื่อสาร ในส่วนของพฤติกรรมของสมาชิกเครือข่ายคนดูหนังที่เกี่ยวกับภาพยนตร์สามารถบ่งชี้ได้ว่า สมาชิกเครือข่ายคนดูหนังมีลักษณะของการเป็น “ผู้ชมตาคม” (Smart audience) การแสดงสิทธิและเสียงของ “เครือข่ายคนดูหนัง” มีพัฒนาการแบ่งออกเป็น 4 ระยะ ได้แก่ (1) ระยะจากจุดเริ่มต้นสู่การเป็นคอหนัง (2) ระยะเพรียกหาแสงแห่งเสรีภาพ ซึ่งกระทำในมิติปัจเจกบุคคล (3) ระยะจุดประกายความคิดโดยนิตยสาร Bioscope (4) ระยะก่อตั้ง “เครือข่ายคนดูหนัง” ซึ่งกระทำในมิติเครือข่าย ส่วนบทบาทของการสื่อสารที่มีต่อการรวมกลุ่ม และการแสดงสิทธิและเสียงของ “เครือข่ายคนดูหนัง” ซึ่งสามารถตอบสนองต่อการใช้งานของสมาชิกและ “เครือข่ายคนดูหนัง” ที่พบได้ในขั้นตอนของการรวมกลุ่ม และการแสดงสิทธิและเสียง มี 2 บทบาท คือ 1. บทบาทในการทดแทนความรู้สึกที่อยากแสดงออกแต่ทำไม่ได้ 2. บทบาทในการตอกย้ำอุดมการณ์ร่วม เมื่อนำแต่ละบทบาทของการสื่อสารมาจัดกลุ่มตามแบบแผนการใช้ประโยชน์ จะพบว่า บทบาทที่สำคัญที่สุดสำหรับการรวมกลุ่มและการแสดงสิทธิและเสียงของ “เครือข่ายคนดูหนัง” ก็คือ บทบาทในการรวมตัวหรือมีปฏิสัมพันธ์ทางสังคม (Personal relation) ซึ่งมีทั้งหมด 11 บทบาท ข้อค้นพบที่สำคัญในการวิจัยครั้งนี้ พบว่า เส้นทางการก้าวข้ามผ่านสถานะของ “ผู้บริโภค” เพื่อไปเป็น “พลเมือง” ที่แท้จริง มีสิทธิ มีเสียง และมีตัวตนต่อภาครัฐนั้นมีหนทางการต่อสู้ที่ยาวเหยียด โดยเฉพาะในมิติของสิทธิทางวัฒนธรรมนั้นทำได้อย่างยากยิ่ง และก็ค้นพบว่า สื่อสมัยใหม่ เช่น สื่ออินเทอร์เน็ต ได้เข้ามามีบทบาทในการเป็น “พื้นที่สาธารณะแบบเสมือน” ที่แตกต่างไปจากพื้นที่สาธารณะตามคำยืนยันของ Habermas ว่าจำเป็นต้องเป็นพื้นที่ที่เห็นหน้าเห็นตากันเท่านั้น