ความร่วมมือทางเศรษฐกิจภายใต้อาเซียน : การสำรองเพื่อความมั่นคงด้านอาหารและพลังงาน

Abstract

การศึกษาเรื่องความร่วมมือทางเศรษฐกิจภายใต้อาเซียน เรื่องการสำรองเพื่อความมั่นคงด้านอาหารและพลังงาน เป็นการศึกษาและวิเคราะห์ในฐานะที่การสำรองเพื่อความมั่นคงด้านอาหารและพลังงานนี้เป็นผลสืบเนื่องมาจาก “ปฏิญญาว่าด้วยความสมานฉันท์แห่งอาเซียน” พ.ศ. 2519 ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของความร่วมมือในยุคปัจจุบันของอาเซียนและตามหลักการแห่งปฏิญญาดังกล่าว ความร่วมมือทางด้านอาหารและพลังงานอาเซียนให้ความสำคัญแก่ผลิตภัณฑ์ขั้นมูลฐาน 2 ชนิด คือข้าวและน้ำมัน ในแง่การสนองความต้องการแก่สมาชิก โดยอาเซียนได้มีความตกลงเรื่องการสำรองเพื่อความมั่นคงทางด้านอาหาร และจัดตั้งกองทุนสำรองข้าวในยามฉุกเฉิน ในปี พ.ศ.2522 และต่อมาอาเซียนก็ได้มีความตกลงเรื่องการแบ่งปันน้ำมันในยามฉุกเฉินในปีพ.ศ.2526 ทั้งนี้เพราะประเทศไทยเห็นว่า โดยหลักการแล้วการสำรองอาหารและพลังงานควรจะทำควบคู่กันไป ดังนั้น เมื่อมีการสำรองเพื่อความมั่นคงในด้านอาหารเกิดขึ้นแล้ว ก็ควรที่จะมีการสำรองเพื่อความมั่นคงด้านพลังงานเกิดขึ้นด้วย การศึกษาเรื่องนี้จึงตั้งสมมติฐานไว้ว่า ความร่วมมือทางเศรษฐกิจของอาเซียนเรื่องการช่วยเหลือเกื้อกูลกันในด้านอาหารและพลังงาน กรณีความสำเร็จของโครงการสำรองเพื่อความมั่นคงด้านอาหารซึ่งมีทุนจัดตั้งกองทุนสำรองข้าวในยามฉุกเฉิน จะเป็นแนวทางผลักดันให้เกิดการสำรองพลังงานเพื่อความมั่นคงทางเศรษฐกิจ โดยการจัดตั้งกองทุนสำรองน้ำมันได้มากน้อยเพียงใด ขึ้นอยู่กัน 1. ลักษณะของผลิตภัณฑ์ที่จะนำมาสำรอง รวมทั้งอุปสงค์และอุปทานของผลิตภัณฑ์นั้นในตลาดโลก 2. อัตราเฉลี่ยของผลประโยชน์ที่ประเทศสมาชิกอาเซียนจะได้รับอยู่ในระดับเสมอภาคกันหรือไม่ 3. บรรยากาศทางเศรษฐกิจระหว่างประเทศในช่วงเวลาที่ทำการศึกษา (พ.ศ. 2519 - พ.ศ.2526) 4. บรรยากาศเรื่องความร่วมมือทางเศรษฐกิจระหว่างประเทศสมาชิกอาเซียน โดยเป็นการศึกษาวิเคราะห์จากเอกสาร ตามแนวความคิดภูมิภาคนิยม และอยู่ในกรองทฤษฎีการรวมตัวกันในความสัมพันธ์ระหว่างประเทศในทัศนะของ Karl W. Deutsch ที่ว่า การรวมตัวกันของประชาชาติต่างๆ ในทางสันติจะนำไปสู่ Security Community โดยกล่าวถึงภารกิจของ Integration 4 ประการด้วยกัน คือ เพื่อรักษาสันติภาพ เพื่อให้ได้มาซึ่งระดับความสามารถเอนกประสงค์ที่สูงขึ้น เพื่อปฏิบัติภารกิจเฉพาะบางประการให้สำเร็จลุล่วงไป และเพื่อให้ได้ภาพพจน์ใหม่ของตนเอง ซึ่งภารกิจเหล้านั้นจะสำเร็จหรือไม่ขึ้นอยู่กับเงื่อนไขหลายประการ คือ การติดต่อเกี่ยวข้องกันของสมาชิกที่รวมตัวกันนั้นมีปริมาณหรือความสำคัญโดยเปรียบเทียบกับประเทศอื่นๆ มากน้อยเพียงใด ความสอดคล้องของผลประโยชน์และค่านิยมร่วมกัน เงื่อนไขของความสามารถที่จะตอบสนองซึ่งกันและกัน และการมีเอกลักษณ์หรือความผูกพันร่วมกันอย่างกว้างๆ จากการศึกษาเรื่องนี้ได้ข้อสรุปว่า การสำรองพลังงานไม่ใช่เรื่องที่จะได้รับการจัดตั้งขึ้นมาโดยง่ายเหมือนการสำรองอาหาร และอาเซียนไม่สามารถจัดตั้งกองทุนสำรองน้ำมันขึ้นในลักษณะเดียวกันกับกองทุนสำรองข้าวได้ เพียงแต่ได้มีการตกลงในเรื่องการแบ่งปันน้ำมันในยามฉุกเฉินขึ้นเพื่อเป็นทางออกในเรื่องความร่วมมือในด้านพลังงานของอาเซียน ทั้งนี้ เนื่องมาจากสาเหตุ คือ 1. ลักษณะของผลิตภัณฑ์ทั้ง 2 ชนิด คือ ข้าวและน้ำมัน มีความสำคัญต่อการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศแตกต่างกัน รวมถึงอุปสงค์และอุปทานของข้าวและน้ำมันในตลาดโลกก็แตกต่างกันด้วย 2. อัตราเฉลี่ยของผลประโยชน์ที่ประเทศสมาชิกอาเซียนจะได้รับในเรื่องการสำรองพลังงานนั้น ประเทศสมาชิกมองเห็นต่างกัน คือประเทศผู้ผลิตน้ำมันมองว่าตนเป็นฝ่ายเสียผลประโยชน์มากกว่า หากจะต้องนำน้ำมันที่สำรองไว้ที่กองทุน แทนที่จะได้นำไปใช้ในการเพิ่มพูนรายได้แก่ประเทศ 3. บรรยากาศทางเศรษฐกิจระหว่างประเทศ ในช่วงเวลาที่ทำการศึกษา คือ ในช่วง พ.ศ. 2519 - พ.ศ.2526 ในช่วงพ.ศ.2519 – 2523 ผลิตภัณฑ์น้ำมันมีความสำคัญยิ่งต่อเศรษฐกิจ และเกิดปัญหาการขาดแคลนน้ำมันจนกระทั่งน้ำมันมีราคาสูง มีผลกระทบกระเทือนต่อประเทศผู้นำเข้าน้ำมันอย่างมาก ทำให้มีการเรียกร้องให้เกิดการสำรองพลังงานขึ้นโดยเร็วในอาเซียน เพื่อเป็นหลักประกันเรื่องความมั่นคงทางพลังงาน แต่ประเทศผู้ผลิตน้ำมันเห็นว่า ตนจะเป็นฝ่ายเสียผลประโยชน์ จึงไม่ได้มีการดำเนินการใดๆ สำหรับความคิดในเรื่องนี้ จนกระทั่งในช่วงปลายของการศึกษา คือพ.ศ.2525 เกิดภาวะน้ำมันล้นตลาดและราคาตกลง ทั้งนี้เพราะประเทศผู้ผลิตน้ำมันต่างเร่งผลิตน้ำมันจนมากเกินความต้องการใช้ในโลก และวิกฤตการณ์พลังงานในช่วงแรกทำให้เกิดมาตรการประหยัดพลังงานขึ้น และได้มีการจัดหาพลังงานในรูปอื่นขึ้นมาใช้ทดแทนพลังงานน้ำมัน ความร่วมมือในเรื่องพลังงานของอาเซียนจึงได้ก้าวหน้าไปอีกระดับหนึ่ง คือมีการตกลงแบ่งปันน้ำมันในยามฉุกเฉิน และมีการผนวกระบบเพิ่มเติม เพื่อช่วยเหลือประเทศผู้ผลิตน้ำมันอาเซียน กรณีเกิดภาวะล้นตลาดขึ้นด้วย 4. บรรยากาศเรื่องความร่วมมือทางเศรษฐกิจระหว่างอาเซียน จากการศึกษาพบว่า ระยะเวลาที่ทำการศึกษา ซึ่งอาเซียนเพิ่งจะหันมาให้ความร่วมมือทางเศรษฐกิจต่อกันมากขึ้นนั้น ยังเป็นระยะเวลาที่ไม่นานพอที่จะชี้ชัดลงไปได้ว่าอาเซียนประสบผลสำเร็จหรือไม่ เพราะโครงการความร่วมมือหลายโครงการเพิ่งจะอยู่ในระยะเริ่มดำเนินงานในรูปแบบเดี่ยวกับการจัดตั้งกองทุนสำรองข้าวในยามฉุกเฉิน และการแบ่งปันน้ำมันในยามฉุกเฉินเช่นกัน อย่างไรก็ดี เมื่อมองในระยะยาวแล้ว ความร่วมมือทางเศรษฐกิจภายใต้อาเซียนนี้นับเป็นการเริ่มต้นที่ดีที่จะกระชับความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจของอาเซียนต่อไปภายหน้า โดยความคิดที่ว่า ผลประโยชน์ของชาติควรหลีกทางให้กับผลประโยชน์ในภูมิภาคซึ่งเป็นผลประโยชน์ระยะยาว ชาติอาเซียนจึงควรจะมีความจริงใจต่อกัน และร่วมมือกันเท่าที่พันธมิตรจะพึงกระทำต่อกัน เพื่อให้สมาคมอาเซียนเป็นเสาหลัก ที่พยุงไว้ทั้งการดำเนินนโยบายต่างประเทศและการพัฒนาเศรษฐกิจของบรรดาสมาชิก ทั้งนี้เพื่อให้สมาคมอาเซียนเป็นประชาคมแห่งความมั่นคงต่อไปในภายหน้า