วิวัฒนาการความคิดเรื่องเสรีภาพและความรับผิดชอบในปรัชญาของซารตร์

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีจุดมุ่งหมายที่จะศึกษาลักษณะของเสรีภาพและความรับผิดชอบที่ซารตร์ได้กล่าวไว้ในผลงานทางปรัชญาเล่มแรกคือ สัต และศูนยตา (Being and Nothingness)โดยเปรียบเทียบกับงานในช่วงหลัง เพื่อศึกษาว่าความคิดในเรื่องนี้ของซารตร์คลี่คลายไปอย่างไร สามารถนำไปใช้ประโยชน์แก่ชีวิตจริงได้หรือไม่ และเขาสามารถแก้ปัญหาที่เกิดจากการเสนอความคิดเรื่องเสรีภาพได้หรือไม่ การวิจัยครั้งนี้ได้พบว่า ซารตร์ได้กล่าวถึงเสรีภาพและความรับผิดชอบตามทัศนะของอัตถิภาวนิยม ที่มีทัศนะว่า อัตถิภาวะของมนุษย์มาก่อนสารัตถะ (Existence precedes Essence) เสรีและความรับผิดชอบคือคุณสมบัติที่ไม่สามารถแยกออกได้จากมนุษย์ จนกระทั่งกล่าวได้ว่ามนุษย์ถูกสาปให้มีเสรีภาพ เสรีภาพนี้เป็นเสรีภาพในการเลือก เพราะมนุษย์อยู่ในสภาพที่ต้องตัดสินใจเลือกอยู่ตลอดเวลาและต้องเลือกในฐานะเป็นตัวของตัวเอง ทั้งนี้เพราะไม่มีอำนาจใดหรือระเบียบเกณฑ์ใดมีอำนาจอยู่เหนือความเป็นมนุษย์ได้ มนุษย์ในทัศนะของซารตร์คือมนุษย์ที่อยู่ในฐานะปัจเจกบุคคล ทัศนะในช่วงหลังของซารตร์เปลี่ยนแปลงไป เนื่องจากได้ยอมรับความคิดเห็นของลัทธิมาร์กซิสม์ ซึ่งอธิบายความเป็นไปของประวัติศาสตร์ด้วยวิธีการปฏิพัฒนาการแบบวัตถุนิยม (Dialectical materialism) ซารตร์ยอมรับจุดมุ่งหมายของลัทธิมาร์กซิสม์ที่มุ่งไปสู่สังคมเสรีภาพอย่างสมบูรณ์แบบ แต่เขาไม่เห็นด้วยกับวิธีการปฏิวัติด้วยการใช้กำลังรุนแรงเข้าทำลายล้างระบบชนชั้น เนื่องจากการใช้กำลังรุนแรงเข้าประหัตประหารกันนั้นเป็นการเริ่มต้นด้วยการจำกัดเสรีภาพ และทำลายความเป็นมนุษย์ลง วิธีการเช่นนี้ไม่สามารถดำเนินไปสู่เสรีภาพอันเป็นจุดมุ่งหมายได้ ความคิดดังกล่าวจะพบได้เป็นต้น ในหนังสือ อัตถิภาวนิยมและมนุษยนิยม (Existentialism and Humanism) การวิจัยครั้งนี้สรุปได้ว่า เหตุที่ซารตร์เปลี่ยนแปลงแนวความคิดไป เพราะซารตร์ต้องการให้มนุษย์ได้ตะหนักว่าตนเองมีเสรีภาพอยู่ในตัวเอง และเสรีภาพนั้นมีอยู่ 2 ลักษณะคือ เสรีภาพจากสภาพแวดล้อมที่ครอบงำความสำนึกของมนุษย์ลักษณะหนึ่ง กับเสรีภาพที่จะสร้างสรรค์สิ่งใหม่ซึ่งตนเองเห็นว่าดีอีกลักษณะหนึ่ง เพราะสิ่งแวดล้อมหรือปัจจัยการดำรงชีวิตของมนุษย์ อยู่ภายใต้การจัดการของมนุษย์ ซารตร์จึงสนับสนุนให้มนุษย์ได้มีการเปลี่ยนแปลงไปสู้ความคิดใหม่ ระเบียบแบบแผนใหม่ ถึงแม้ว่าโดยความเป็นจริงแล้วจะไม่มีใครยืนยันได้ว่าในสภาพใหม่นั้น สังคมจะเป็นเช่นไร แต่สิ่งต่างๆ มันจะเกิดขึ้นภายใต้ความรับผิดชอบของมนุษย์ผู้สร้างสิ่งเหล่านั้นขึ้นมา ข้อเสนอแนะสำหรับการศึกษาวิจัยต่อไปคือ อาจศึกษาปัญหาเรื่องศรัทธาเลว (bad faith) ในเชิงจิตวิเคราะห์หรือในเชิงสังคม การเมือง นอกจากนี้อาจศึกษาความคิดเรื่องมนุษย์นิยมของอัตถิภาวนิยม เปรียบเทียบกับปัญหาที่เป็นอุปสรรคต่ออัตถิภาวะของมนุษย์ในปัจจุบัน เช่น ปัญหาอากาศเป็นพิษ ปัญหาสงคราม เป็นต้น