การเลื่อนชั้นทางสังคมระหว่างรุ่นอายุและภาวะเจริญพันธุ์ของประชากร ในเขตเมือง

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ที่จะศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างการเลื่อนชั้นทางสังคมระหว่างรุ่นอายุและระดับภาวะเจริญพันธุ์ของประชากรในเขตเมืองของประเทศไทยโดยมีสมมติฐานที่สำคัญดังนี้ “คู่สมรสที่เลื่อนชั้นทางสังคมสูงขึ้นน่าจะมีจำนวนบุตรน้อยกว่า และมีการควบคุมภาวะเจริญพันธุ์มากกว่าคู่สมรสที่เลื่อนชั้นทางสังคมต่ำลง หรือคู่สมรสที่คงอยู่ในชั้นสังคมเดิม” การศึกษาครั้งนี้ได้อาศัยข้อมูลแบบปฐมภูมิจากโครงการวิจัยต่อเนื่องระยะยาวเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงทางสังคม เศรษฐกิจ และประชากร ในส่วนที่เป็นเขตเมืองรอบแรกซึ่งดำเนินการโดยสถาบันประชากรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ในระหว่างเดือน เมษายน-พฤษภาคม พ.ศ. 2513 โดยสัมภาษณ์หัวหน้าครัวเรือนและภรรยาและสตรีที่สมรสแล้วในครัวเรือนที่ตกเป็นตัวอย่าง การศึกษาครั้งนี้ใช้อาชีพเป็นดัชนีวัดระดับชั้นทางสังคมของบุคคลที่ทราบถึงสถานภาพการเลื่อนชั้นทางสังคมในระหว่างรุ่นอายุ พบว่า ประมาณ 3 ใน 4 ของหัวหน้าครัวเรือนที่ตกเป็นตัวอย่างการศึกษาครั้งนี้ไม่มีการเลื่อนชั้นทางสังคม และในกลุ่มผู้ที่เลื่อนชั้นทางสังคมนั้น ส่วนใหญ่เป็นการเลื่อนชั้นทางสังคมในระยะทางสั้นๆ และกว่า 2 ใน 3 เป็นผู้ที่เลื่อนชั้นทางสังคมสูงขึ้น โดยทั่วไปแล้วผู้ที่เลื่อนชั้นทางสังคมสูงขึ้นมีคุณลักษณะทางประชากร เศรษฐกิจและสังคมดีกว่าผู้ที่ยังคงอยู่ในชั้นสังคมเดิม และผู้ที่เลื่อนชั้นทางสังคมต่ำลง กล่าวคือ ผู้ที่เลื่อนชั้นทางสังคมขึ้นส่วนใหญ่ทำการสมรสช้า มีการศึกษาดี มีฐานะทางเศรษฐกิจดี มีความสนใจในข่าวสารบ้านเมือง และมีความคาดหวังในการศึกษาของบุตรในระดับสูง นอกจากนี้ ครอบครัวที่เลื่อนชั้นทางสังคมสูงขึ้น มีอัตราส่วนของการออกทำงานนอกบ้านของภรรยาสูงกว่าครอบครัวที่คงอยู่ในชั้นสังคมเดิม และที่เลื่อนชั้นทางสังคมต่ำลง ผลการศึกษาครั้งนี้พบว่า คู่สมรสที่เลื่อนชั้นทางสังคมสูงขึ้นมีจำนวนบุตรเกิดรอดโดยเฉลี่ยต่ำกว่าและมีอัตราส่วนของผู้ที่ควบคุมภาวะเจริญพันธุ์สูงกว่าคู่สมรสที่เลื่อนชั้นทางสังคมต่ำลงหรือคู่สมรสที่ยังคงอยู่ในชั้นสังคมเดิม เมื่อนำปัจจัยทางประชากร เศรษฐกิจ และสังคมมาร่วมพิจารณา พบว่าปัจจัยทางประชากรซึ่งได้แก่ อายุเมื่อแรกสมรสของภรรยาและระยะเวลาการสมรสได้แสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ในทางกลับกันระหว่างการเลื่อนชั้นทางสังคมระหว่างรุ่นอายุและระดับภาวะเจริญพันธุ์ได้ชัดเจนยิ่งขึ้น สำหรับปัจจัยทางเศรษฐกิจ และสังคม พบว่า ลักษณะบางประการ เช่น ชั้นสังคมปัจจุบันระดับสูง การศึกษาในระดับกลาง (มัธยมศึกษาตอนต้น) และการไม่ทำงานนอกบ้านของสตรี ทำให้ความสัมพันธ์ในทางกลับกันระหว่างการเลื่อนชั้นทางสังคมและระดับภาวะเจริญพันธุ์เปลี่ยนไปจากที่คาดหมายไว้ ผลจากการศึกษาสรุปได้ว่า ความสัมพันธ์ระหว่างการเลื่อนชั้นทางสังคมในระหว่างรุ่นอายุและภาวะเจริญพันธุ์เป็นไปตามสมมติฐานที่ตั้งไว้ และผลจากการทดสอบความสัมพันธ์ทางสถิติได้ยืนยันความสัมพันธ์ดังกล่าวให้แน่ชัดยิ่งขึ้น แม้จะได้ศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างการเลื่อนชั้นทางสังคมและภาวะเจริญพันธุ์ในลักษณะต่างๆ ทางประชากร เศรษฐกิจ และสังคม ปรากฏว่าส่วนใหญ่รูปแบบความสัมพันธ์ยังคงเดิม