การกล่อมเกลาทางการเมืองโดยใช้แบบเรียนหลวงเป็นสื่อ ในสมัยรัชกาลที่ 5

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้มีความประสงค์ที่จะศึกษาถึง กระบวนการกล่อมเกลาทางการเมือง (Political Socialization) ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยในการศึกษานี้จะอาศัยการจัดระบบการศึกษาของชาติเป็นตัวแบบ และในรายละเอียดของการศึกษานั้นจะเน้นการพิจารณาวิเคราะห์เนื้อหาสาระของแบบเรียนหลวงในรัชกาลดังกล่าวเป็นสำคัญ โดยหลักการแล้ว การจัดการศึกษานั้นถือว่าเป็นจักรกลในการผลิตบุคลากรให้เป็นผู้ที่มีความรู้และความรับผิดชอบในด้านต่างๆ เพื่อที่จะทำการสร้างสรรค์สังคมนั้นๆ ต่อไป แต่หากพิจารณาในบริบททางสังคม-การเมือง ซึ่งเป็นจุดประสงค์หลักของวิทยานิพนธ์นี้แล้ว ระบบการศึกษาถือได้ว่าเป็นเสมือน “โรงงาน” ที่จะทำการผลิตคุณค่าที่สังคมยอมรับให้แก่บรรดาผู้ที่จะเข้ารับการศึกษา หรืออาจกล่าวได้ว่าเป็นการสร้างให้บุคคลที่ถูกกล่อมเกลาทางการศึกษานั้นเป็นผู้ที่ยอมรับต่ออำนาจทางการเมมืองที่ดำรงอยู่ในขณะนั้น จากลักษณะเช่นนี้จะพบว่า เนื้อหาแบบเรียนหลวงในสมัยรัชการที่ 5 นอกจากจะสอนความรู้ด้านอักขรวิธี และความรู้ด้านวิทยาการต่างๆ แล้ว ยังมีการสอนถึงความรู้และแนวความคิดเกี่ยวกับรัฐประชาชาติ การสอนให้เป็นผู้ยอมรับและเชื่อฟังต่ออำนาจรัฐสมัยใหม่ที่แตกต่างจากโครงสร้างอำนาจรัฐแบบเดิม การสอนให้มีความจงรักภักดี หวงแหน เสียสละ และมุ่งจะกระทำประโยชน์ให้แก่ประเทศชาติรวมตลอดถึงความภูมิใจในความเป็นชาติไทยของตน และท้ายที่สุดเนื้อหาแบบเรียนยังได้สอนเรื่องความจงรักภักดีต่อสถาบันพระมหากษัตริย์ โดยเน้นถึงความสูงส่งของพระราชอำนาจและพระมหากรุณาธิคุณอันหาที่สุดมิได้ของพระองค์ ผลจากการศึกษาให้ข้อสรุปว่า เนื้อหาสาระในทางการเมืองของแบบเรียนหลวงในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวนั้น มุ่งเน้นที่จะปลูกฝัง คุณค่าและอุดมการณ์ทางการเมือง เพื่อให้นักเรียนเป็นผู้ที่มีคุณสมบัติดังกล่าวข้างต้น