การสำรวจการใช้เครื่องถ่ายเอกสารของห้องสมุดในประเทศไทย

Abstract

การวิจัยเรื่องนี้มีจุดประสงค์ที่สำคัญคือ เพื่อศึกษาการใช้เครื่องถ่ายเอกสารของห้องสมุดในประเทศไทย พร้อมทั้งรวบรวมปัญหาและข้อเสนอแนะในการใช้เครื่องถ่ายเอกสารทั้งในฝ่ายผู้ให้บริการ และผู้ใช้บริการ ทั้งนี้เพื่อใช้เป็นแนวทางในการจัดบริการถ่ายเอกสารของห้องสมุดให้เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น วิธีดำเนินการวิจัยใช้ค้นคว้าจากหนังสือ วารสาร และสิ่งพิมพ์ต่าง ๆ เกี่ยวกับการทำสำเนาเอกสารและลิขสิทธิ์ และส่งแบบสอบถามไปยังบรรณารักษ์ห้องสมุดมหาวิทยาลัย 75 คน บรรณารักษ์ห้องสมุดเฉพาะ 73 คน นักวิจัย 200 คน และนิสิตนักศึกษามหาวิทยาลัย 790 คน ได้รับแบบสอบถามคืนจากบรรณารักษ์ห้องสมุดมหาวิทยาลัย 64 ฉบับ คิดเป็นร้อยละ 85.33 จากบรรณารักษ์ห้องสมุดเฉพาะ 59 ฉบับ คิดเป็นร้อยละ 80.82 จากนักวิจัย 158 ชุด คิดเป็นร้อยละ 79.00 และจากนิสิตนักศึกษามหาวิทยาลัยได้รับกลับคืนเต็มจำนวน ข้อมูลที่ได้จากแบบสอบถามได้นำมาวิเคราะห์และเสนอในรูปของร้อยละ ค่าเฉลี่ย และส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ผลการวิเคราะห์ข้อมูลปรากฏว่า ห้องสมุดมหาวิทยาลัยและห้องสมุดเฉพาะเริ่มมีบริการถ่ายเอกสารในปี พ.ศ. 2500 และ 2505 ตามลำดับ ในปัจจุบันห้องสมุดมหาวิทยาลัยที่มีเครื่องถ่ายเอกสารและไม่มี มีจำนวนใกล้เคียงกัน ส่วนห้องสมุดเฉพาะที่มีเครื่องถ่ายเอกสารมีเป็นจำนวนน้อย (15.25%) ห้องสมุดทั้ง 2 ประเภทที่ยังไม่มีเครื่องถ่ายเอกสารนั้น ส่วนใหญ่ใช้เครื่องถ่ายเอกสารจากหน่วยงานที่สังกัด แต่ก็มีแผนการที่จะจัดหาเครื่องถ่ายเอกสารมาไว้ในห้องสมุดในโอกาสต่อไป สำหรับเครื่องถ่ายเอกสารที่ใช้ปรากฏว่า ห้องสมุดมหาวิทยาลัยส่วนใหญ่ใช้เครื่องฟูจิซีร๊อคส์ ส่วนห้องสมุดเฉพาะใช้เครื่อง 3 เอ็ม เครื่องถ่ายเอกสารแต่ละชนิดที่ห้องสมุดใช้ มีข้อดี-ข้อเสียแตกต่างกันไป ในห้องสกมุดมหาวิทยาลัยส่วนใหญ่ (80.65%) ใช้เครื่องถ่ายเอกสารซึ่งเป็นเครื่องเช่า ในขณะที่ห้องสมุดเฉพาะส่วนใหญ่ (66.67%) เป็นเครื่องซื้อ ผู้ที่ทำหน้าที่ให้บริการถ่ายเอกสาร คือ เจ้าหน้าที่ของห้องสมุดซึ่งต้องรับผิดชอบงานอื่นด้วย ในด้านอัตราค่าบริการ ห้องสมุดมหาวิทยาลัยส่วนใหญ่คิดราคาค่าถ่ายเอกสารแผ่นละ 1.50 บาท ส่วนห้องสมุดเฉพาะคิดราคาแผ่นละ 2.00 บาท เงินที่ได้จากการถ่ายเอกสารห้องสมุดส่วนใหญ่จะนำส่งแผนกคลัง และไม่สามารถนำเงินนี้กลับมาใช้ดำเนินงานในห้องสมุดได้ แต่มีห้องสมุดมหาวิทยาลัย 10 แห่ง (45.45%) สามารถนำเงินที่ส่งคลังแล้วมาใช้ได้ การใช้เครื่องถ่ายเอกสารของห้องสมุดทั้ง 2 ประเภท ส่วนใหญ่ใช้เพื่อทำสำเนาวารสาร รองลงมาใช้ทำสำเนาเอกสารหายาก ทางด้านประสิทธิภาพของเครื่องถ่ายเอกสาร บรรณารักษ์ห้องสมุดมหาวิทยาลัยและบรรณารักษ์ห้องสมุดเฉพาะเห็นว่า เครื่องถ่ายเอกสารชนิดต่าง ๆ ที่ใช้ในห้องสมุดมีประสิทธิภาพมาก ยกเว้นในการถ่ายเอกสารที่ต้นฉบับเป็นสี ส่วนปัญหาในด้านการใช้เครื่องปรากฏว่า โดยเฉลี่ยแล้วบรรณารักษ์ห้องสมุดทั้ง 2 ประเภทประสบปัญหาน้อย ในด้านผู้ใช้ซึ่งได้แก่นักวิจัยและนิสิตนักศึกษานั้น จากการสำรวจพบว่า ส่วนใหญ่เคยใช้บริการถ่ายเอกสาร ส่วนความถี่ในการใช้นั้นไม่สามารถที่จะจำกัดแน่นอนลงไปได้ ผู้ใช้ส่วนใหญ่จะใช้บริการเพื่อถ่ายหนังสืออ้างอิง รองลงมาใช้ถ่ายวารสาร ทางด้านปัญหาการใช้บริการนั้น ปรากฏว่าโดยเฉลี่ยแล้วทั้งนักวิจัยและนิสิตนักศึกษามีปัญหาน้อย ยกเว้นในเรื่องค่าบริการถ่ายเอกสารซึ่งผู้ใช้เห็นว่ามีราคาแพง ข้อเสนอแนะ เนื่องจากในปัจจุบันบริการถ่ายเอกสารเป็นส่วนหนึ่งของการเรียนการสอนและการค้นคว้าวิจัย ดังนั้นห้องสมุดต่าง ๆ โดยเฉพาะห้องสมุดมหาวิทยาลัยควรจัดหาเครื่องถ่ายเอกสารไว้ให้บริการ และคิดค่าบริการไม่แพงจนเกินไปเพื่อเป็นการช่วยเหลือนักศึกษา นอกจากนี้ยังควรปรับปรุงคุณภาพของเครื่องถ่ายเอกสารให้ทันสมัยอยู่เสมอ รวมทั้งควรขยายเวลาให้บริการถ่ายเอกสารตลอดเวลาที่ห้องสมุดเปิดให้บริการ และในอนาคตห้องสมุดควรจะนำเอาเทคโนโลยี่ใหม่ ๆ ในการส่งภาพหรือเอกสารมาใช้ในกิจการห้องสมุดด้วย