ค่าเสียหายอันเกิดแต่การไม่ชำระหนี้

Abstract

เมื่อบุคคล 2 ฝ่ายได้มีนิติสัมพันธ์ต่อกัน โดยฝ่ายหนึ่งมีหน้าที่ต้องกระทำการอย่างใดอย่างหนึ่งให้แก่อีกฝ่ายหนึ่ง และฝ่ายหลังนี้มีสิทธิที่จะได้รับผลประโยชน์จากการกระทำนั้นนิติสัมพันธ์ดังกล่าวในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ของไทยเราเรียกว่า “ หนี้ ” โดยบุคคลฝ่ายที่มีหน้าที่ต้องกระทำการอย่างใดอย่างหนึ่งนั้นเรียกว่า “ ลูกหนี้ ” ส่วนฝ่ายที่มีสิทธิได้รับผลประโยชน์จากการกระทำของอีกฝ่ายหนึ่งเรียกว่า “ เจ้าหนี้ ” หากลูกหนี้บิดพลิ้วหรือละเลยโดยไม่ยอมปฏิบัติการชำระหนี้อาจเป็นว่าไม่ปฏิบัติการชำระหนี้เลย หรือมีการชำระหนี้แต่ชำระหนี้ผิดวัตถุประสงค์แห่งมูลหนี้ซึ่งอาจเป็นการชำระหนี้ล่าช้า ผิดวัตถุแห่งหนี้ หรือผิดสถานที่อันก่อให้เจ้าหนี้เกิดความเสียหายแล้ว เจ้าหนี้ย่อมมีสิทธิที่จะขอให้ศาลบังคับให้มีการชำระหนี้ โดยอาจขอให้ลูกหนี้ปฏิบัติการชำระหนี้โดยเฉพาะเจาะจงตรงตามวัตถุแห่งนี้ หรือขอบังคับให้ลูกหนี้ชดใช้ค่าเสียหายสำหรับความเสียหายอันเนื่องมาแต่การไม่ชำระหนี้ที่เกิดขึ้นภายใต้เงื่อนไขดังนี้ 1. ต้องมีการไม่ชำระหนี้หรือมีการชำระหนี้แต่ไม่ถูกต้อง 2. การไม่ชำระหนี้นั้นเป็นพฤติการณ์ที่ลูกหนี้ต้องรับผิดชอบ 3. การไม่ชำระหนี้นั้นก่อให้เกิดความเสียหาย ด้วยเงื่อนไขทั้ง 3 ประการดังกล่าว เจ้าหนี้ย่อมมีสิทธิขอให้ลูกหนี้ชดใช้ค่าเสียหายอันเกิดแต่การไม่ชำระหนี้ได้ โดยความหมายทั่วไปค่าเสียหายคือสิ่งซึ่งกำหนดขึ้นเพื่อชดเชยความไม่ดีงามทั้งหลายที่เกิดขึ้น และความเสื่อมทรามที่ได้รับ ดังนั้นค่าเสียหายอันเกิดแต่การไม่ชำระหนี้ก็คือสิ่งที่กำหนดขึ้นเพื่อทดแทนหรือชดเชยความเสื่อมทรามหรือสูญเสียที่เจ้าหนี้ต้องได้รับอันเป็นผลเนื่องมาจากการไม่ชำระหนี้ของลูกหนี้นั่นเอง ซึ่งสิ่งที่กำหนดขึ้นนั่นคือเงินจำนวนหนึ่งที่คำนวณให้ได้สัดส่วน จึงสรุปได้ว่าค่าเสียหายอันเกิดแต่การไม่ชำระหนี้คือการกำหนดจำนวนเงินเพื่อชดเชยความเสียหายโดยมีจุดมุ่งหมายในการให้ชดใช้ค่าเสียหายกันเพื่อให้เจ้าหนี้ได้กลับคืนสู่ฐานะหรือมีผลประโยชน์เหมือนดังว่าได้มีการชำระหนี้กันสมบูรณ์แล้ว กล่าวอีกนัยหนึ่งคือการชำระหนี้โดยสมบูรณ์นั้นจะพึงอำนวยผลประโยชน์ให้แก่เจ้าหนี้อย่างไร การชดใช้ค่าเสียหายอันเกิดแต่การไม่ชำระหนี้ก็มีจุดมุ่งหมายเพื่ออำนวยผลประโยชน์ให้เจ้าหนี้เช่นนั้น ดังนั้นในการชดใช้ค่าเสียหายจึงให้ชดใช้ทั้งในกรณีที่เจ้าหนี้ต้องสูญเสียทุนทรัพย์ที่มีอยู่ก่อนนั้นไป และให้ชดใช้ในกรณีที่เจ้าหนี้ต้องสูญเสียกำไรหรือผลประโยชน์ที่ควรได้รับถ้ามีการชำระหนี้ ซึ่งในทางธุรกิจเราเรียกว่าให้ชดใช้ทั้งในกรณีขาดทุนและขาดกำไร 1. การขาดทุน ( “ out of pocket ” rule ) คือการที่ทรัพย์สินของเจ้าหนี้ที่มีอยู่เดิมต้องลดน้อยร่อยหรอไป 2. การขาดกำไร ( “ lose of bargain ” rule ) คือการไม่ได้รับผลประโยชน์ที่เจ้าหนี้ควรจะได้รับ เนื่องจากการชดใช้ค่าเสียหายอันเกิดแต่การไม่ชำระหนี้ก็คือการชดใช้ค่าสินไหมทดแทนเพื่อความเสียหายอันเกิดแต่การไม่ชำระหนี้ โดยจุดประสงค์ของหลักกฎหมายนั้นมีขอบเขตอันพึงเรียกให้ชดใช้กันได้ตามนัยแห่งประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 222 ซึ่งมีหลักเกณฑ์ดังนี้ การชดใช้ค่าสินไหมทดแทนความเสียหายอันเกิดแต่การไม่ชำระหนี้นั้นให้ชดใช้เพื่อ 1. ความเสียหายเช่นที่ตามปกติย่อมเกิดขึ้นแต่การไม่ชำระหนี้นั้น 2. ความเสียหายอันเกิดแต่พฤติการณ์พิเศษ หากว่าคู่กรณีที่เกี่ยวข้องได้คาดเห็นหรือควรจะได้คาดเห็นพฤติการณ์เช่นนั้นล่วงหน้าก่อนแล้ว โดยมีรายละเอียดว่า ความเสียหายเช่นที่เกิดขึ้นเป็นผลปกตินั้นเป็นความเสียหายที่เป็นผลอันเกิดขึ้นเป็นธรรมดา หรือปกติที่บุคคลทั่วไปพึงรู้ได้ว่าหากไม่มีการชำระหนี้เช่นนั้นก็ต้องเกิดความเสียหายดังกล่าวขึ้น ส่วนความเสียหายอันเกิดแต่พฤติการณ์พิเศษนั้น เป็นความเสียหายที่เกิดขึ้นโดยมิได้เป็นผลธรรมดาของการไม่ชำระหนี้นั้น แต่กฎหมายให้ลูกหนี้ชดใช้ความเสียหายเช่นนั้น ต่อเมื่อคู่กรณีที่เกี่ยวข้องได้คาดเห็นหรือควรจะได้คาดเห็นพฤติการณ์เช่นนั้นล่วงหน้ามาก่อนแล้วในขณะที่ก่อนิติสัมพันธ์ หรือก่อนที่จะมีการไม่ปฏิบัติการชำระหนี้เป็นต้นไป เป็นหลักของการคาดเห็นหรือควรจะได้คาดพฤติการณ์พิเศษ ทั้งนี้มีข้อสังเกตว่าความเสียหายทั้งสองประเภทนั้น จะต้องเป็นผลอันเนื่องมาแต่การไม่ชำระหนี้และเป็นผลที่ไม่ไกลต่อเหตุ โดยพิจารณาตามแนวของทฤษฏีความรับผิดในผลเสียหาย ซึ่งตามหลักในกฎหมายแพ่งของไทยความรับผิดในความเสียหายอันเกิดแต่ไม่การไม่ชำระหนี้เป็นไปตามทฤษฏีว่าด้วยมูลเหตุเหมาะสม โดยที่กฎหมายได้บัญญัติหลักในการเรียกค่าเสียหายอันเกิดแต่การไม่ชำระหนี้ตามหลักในมาตรา 222 ไว้อย่างกว้างๆ ซึ่งในทางปฏิบัตินั้นก่อให้เกิดความสับสนและมีปัญหาในการที่ศาลและนักกฎหมายจะอำนวยความยุติธรรมตามที่เจ้าหนี้ควรมีควรได้ถ้ามีการชำระหนี้กัน แต่อย่างไรก็ดี ในวิทยานิพนธ์นี้ได้อธิบายหลักกฎหมายและสรุปปัญหารวมทั้งข้อเสนอแนะเพื่อเป็นแนวทาง สำหรับหลักปฏิบัติและการศึกษาค้นคว้าต่อไป เพื่อก่อให้เกิดความเป็นธรรมในสังคมมากขึ้น