บทบาททางด้านการบริหารราชการแผ่นดินของเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

Abstract

การศึกษาบทบาทของเสนาบดีเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาประวัติศาสตร์การปกครอง โดยเฉพาะในสมัยรัชกาลที่ 6 เป็นยุคที่เสนาบดีมีบทบาทและอำนาจในการบริหารประเทศมากกว่ายุคใดๆ และเสนาบดีที่สำคัญที่สุดในยุคนั้น คือ เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) ด้วยเหตุนี้ การศึกษาบทบาทของเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) จึงเป็นแนวทางหนึ่งที่จะทำให้เข้าใจสถานการณ์ทางการปกครองในสมัยรัชกาลที่ 6 ในการวิจัยนี้ ผู้เขียนมีจุดมุ่งหมายที่จะศึกษาบทบาทและความเป็นผู้นำของเจ้าพระยายมราชในการบริหารราชการแผ่นดิน ด้วยการศึกษาผลงานสำคัญๆ ของท่าน โดยจะแบ่งเนื้อเรื่องในการศึกษาเป็นภาคต่างๆ ดังนี้ คือ ภาคที่ 1 เป็นการกล่าวถึงประวัติของเจ้าพระยายมราช ในลักษณะที่เน้นถึงแนวทางการก้าวขึ้นมาสู่ตำแหน่งสูงสุดทางการเมือง ซึ่งจะต้องอาศัยปัจจัยหลายอย่าง เช่น บุคลิกภาพและความสามารถของท่านเอง การสนับสนุนจากผู้ใหญ่ และโอกาสที่เหมาะสม ภาคที่ 2 เป็นการศึกษาบทบาททางด้านการเมืองการปกครอง โดยแบ่งเป็น 4 บท ตามลักษณะของเนื้อเรื่อง คือ บทบาทในการรักษาความสงบสุขภายใน ซึ่งหมายถึงการปรับปรุงและเปลี่ยนแปลง กฎหมาย ระเบียบการต่างๆ รวมทั้งแนวความคิดหรือทัศนคติของเจ้าหน้าที่ผู้รับผิดชอบต่อความสงบสุขของบ้านเมือง การปรับปรุงกิจการตำรวจ เป็นส่วนหนึ่งของนโยบายการรักษาความสงบสุขภายใน การจัดการปกครอง จะศึกษาในประเด็นหลัก คือ การจัดระเบียบงานกระทรวงการจัดการปกครองท้องที่ชั้นในมณฑลกรุงเทพ และการจัดการปกครองหัวเมือง ในลักษณะของบทบาทและแนวนโยบาย การจัดการสุขาภิบาล มุ่งศึกษาเฉพาะประเด็นสำคัญ คือ การแก้ปัญหาเรื่องขยะมูลฝอย การจัดตั้งโรงไฟฟ้าสามเสนและการจัดทำประปา ภาคที่ 3 เป็นการศึกษาบทบาททางด้านเศรษฐกิจและสังคม โดยแบ่งเป็น 2 บท คือ บทบาททางด้านเศรษฐกิจ ในฐานะกรรมการกำกับตรวจตราข้าว และกรรมการสภาการคลัง บทบาททางด้านสังคม คือ การจัดการศึกษาภาคบังคับในมณฑลกรุงเทพ แม้ว่าท่านสนับสนุนพัฒนาการทางการศึกษา แต่ท่านไม่เห็นด้วยกับการจัดการศึกษาภาคบังคับโดยการเก็บเงินศึกษาพลีจากราษฎร ด้วยเหตุผลว่า เป็นการเพิ่มความเดือดร้อนให้แก่ราษฎร ท่านถือว่าเป็นหน้าที่ของรัฐบาลที่จะให้บริการทางการศึกษา โดยเฉพาะในระยะเริ่มต้น ภาคที่ 4 เป็นการสรุปผลที่ได้จากการศึกษา พร้อมทั้งข้อวิพากษ์วิจารณ์ต่างๆ เพื่อนำมาวิเคราะห์ถึงคุณลักษณะ แนวความคิด และปัจจัยที่ส่งเสริมให้เจ้าพระยายมราชมีอิทธิพลสูงสุดทางการเมืองในสมัยรัชกาลที่ 6 ผลงานของเจ้าพระยายมราชส่วนใหญ่เป็นประโยชน์ต่อการบริหารราชการแผ่นดินและเป็นผลดีต่อประชาชนและประเทศชาติอย่างมากทั้งนี้เนื่องจากว่าเจ้าพระยายมราชเป็นบุคคลที่ยอมรับความจริงและพร้อมที่จะเปลี่ยนความคิดเห็นหรือความเชื่อ เมื่อพิสูจน์ได้ว่าสิ่งที่ท่านเคยคิดหรือเชื่อนั้นไม่ถูกต้อง ท่านมิใช่คนที่ถือทิฐิในสิ่งที่จะเป็นผลเสียต่อส่วนรวม แม้ว่าท่านจะเป็นคนเข้มแข็งและเด็ดขาด แต่ในความเด็ดขาดนั้น ท่านก็มีเหตุผล ในการปฏิบัติราชการท่านพร้อมที่จะปฏิบัติตาม “มติของเสียงข้างมาก” ในที่ประชุม ดังจะเห็นได้จากบทบาทของท่านในฐานะกรรมการกำกับตรวจตราข้าว และในฐานะกรรมการสภาการคลัง ด้วยเหตุนี้ การศึกษาบทบาทของเจ้าพระยายมราช นอกจากจะเป็นประโยชน์ทางด้านการศึกษาประวัติศาสตร์แล้ว ยังเป็นการเพิ่มพูนความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับ “คุณสมบัติที่สำคัญของผู้นำ” ในการที่จะปฏิบัติหน้าที่ให้บรรลุเป้าหมาย เป็นผลดีต่อประชาชนและประเทศชาติอย่างแท้จริง