การใช้ระบบอาสาสมัครในการให้บริการงานแผนครอบครัวชุมชน ของสำนักงานบริการวางแผนครอบครัวชุมชน ในเขตภาคเหนือของประเทศไทย

Abstract

การเพิ่มขึ้นของประชากรในอัตราสูง ก่อให้เกิดปัญหาที่สำคัญต่อการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ รัฐบาลได้ตระหนักถึงปัญหานี้ จึงได้กำหนดนโยบายด้านประชากรไว้ในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมฉบับที่ 3 (2515 - 2519) โดยได้สนับสนุนให้มีการวางแผนครอบครัวอย่างแพร่หลาย แต่ประชากรบางส่วนก็ยังมิได้รับบริการอย่างทั่วถึง โดยเฉพาะประชากรที่อยู่ในชนบท จึงได้เกิดมีแนว ความคิดที่จะให้ชุมชนหรือหมู่บ้านได้มีส่วนรับผิดชอบต่อการวางแผนครอบครัวในชุมชนของตัวเอง โดยสำนักงานบริการวางแผนครอบครัวชุมชนซึ่งเป็นหน่วยงานหนึ่งของสมาคมพัฒนาประชากรและชุมชน ได้นำความคิดนี้มาใช้ โดยแต่งตั้งผู้ที่เหมาะสมให้เป็นอาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชน ทำการให้บริการและแนะนำด้านการวางแผนครอบครัว การศึกษาการใช้ระบบอาสาสมัครในการบริการวางแผนครอบครัวชุมชนนี้ ทำการศึกษาถึงลักษณะโครงสร้างการจัดองค์การและประสิทธิภาพในการดำเนินงานการใช้ระบบอาสาสมัคร ในการให้บริการวางแผนครอบครัวชุมชนของสมาคมพัฒนาประชากรและชุมชน ซึ่งลักษณะการออกแบบองค์การเป็นโครงร่างแบบผสม และการออกแบบองค์การตามหน้าที่สายงานหลักและสายงานประกอบ การดำเนินงานให้บริการในระดับหมู่บ้านเป็นหลัก โดยกำหนดท้องถิ่นที่ดำเนินงานขึ้นและทำการคัดเลือกผู้นำหรือผู้ที่เป็นที่รู้จักในท้องถิ่นนั้น มาอบรมให้ความรู้ในด้านการวางแผนครอบครัว ทำหน้าที่แนะนำ ชักจูง และให้บริการวางแผนครอบครัว โดยเฉพาะการขายยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดรับประทานและถุงยางอนามัยแก่ประชากรในท้องถิ่นนั้น โดยมีเจ้าหน้าที่ของกระทรวงสาธารณสุขเป็นที่ปรึกษา และมีผู้ประสานงานซึ่งเป็นเจ้าหน้าที่ของสำนักงานบริการวางแผนครอบครัวชุมชนทำหน้าที่เป็นผู้ประสานการดำเนินงานในด้านธุรการต่างๆ ระหว่างสำนักงานบริการวางแผนครอบครัวชุมชน เจ้าหน้าที่ของกระทรวงสาธารณสุข และอาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชน ในการดำเนินงานนี้สำนักงานบริการวางแผนครอบครัวชุมชน ได้กำหนดแผนปฏิบัติงานเพื่อเป็นมาตรฐานในการควบคุมงาน และได้นำเทคนิคการควบคุมงานที่มีประสิทธิภาพมาใช้ เช่น การควบคุมงานโดยใช้งบประมาณ การควบคุมงานโดยใช้ข้อมูลย้อนกลับ และการใช้ไปรษณียบัตรเพื่อการควบคุม ส่วนการวิเคราะห์ประสิทธิภาพของการดำเนินงาน โดยการใช้การประเมินผลการปฏิบัติงานของอาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชน พบว่าจำนวนผู้รับบริการยาเม็ดคุมกำเนิดจากอาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชน ในปี 2523 เพิ่มขึ้นจากปี 2522 ร้อยละ 12.15 และรายได้จากการให้บริการยาเม็ดคุมกำเนิดในเขตภาคเหนือในปี 2523 เพิ่มขึ้นจากปี 2522 ร้อยละ 13.61 สำหรับการศึกษาเกี่ยวกับทัศนคติของอาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชนที่มีต่อการทำงานพบว่าอาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชนมีทัศนคติที่ดีต่ออาสาสมัคร คือมีขวัญและความพึงพอใจในการปฏิบัติงาน แต่ยังประสบปัญหาในด้านเกี่ยวกับตัวอาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชนเองในเรื่องอายุและอาชีพ และปัญหาที่อาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชนกล่าวว่าได้รับจากการปฏิบัติงาน ซึ่งได้แก่ ปัญหาของการอบรมที่ไม่เพียงพอกับความต้องการ อนามัยจ่ายยาเม็ดคุมกำเนิดฟรี สต็อกยาเม็ดคุมกำเนิดที่ขาดบ่อย อาการข้างเคียงของยาเม็ดคุมกำเนิด การขาดความรู้สึกที่ลึกซึ้งและเพียงพอเรื่องการวางแผนครอบครัว การทำแบบรายงานผู้รับบริการยาเม็ดคุมกำเนิดที่อาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชนกล่าวว่ายุ่งยากจนเกินไป ความไม่เข้าใจของชาวบ้านเรื่องวิธีการทำงานของโครงการวางแผนครอบครัวชุมชน ปัญหายาเม็ดคุมกำเนิดมีราคาค่อนข้างสูง และปัญหาการแข่งขันจากร้านขายยาทั่วๆไป ปัญหาดังกล่าว ผู้เขียนได้เสนอแนะวิธีการแก้ไข โดยให้มีการวางแผนสำหรับการคัดเลือกอาสาสมัครวางแผนครอบครัวใหม่ เพื่อมาทดแทนอาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชนเก่าที่มีอยู่ค่อนข้างมากแล้ว นอกจากนั้น สำนักงานบริการวางแผนครอบครัวชุมชนควรจัดทำสถิติเกี่ยวกับผลงานของสำนักงานบริการวางแผนครอบครัวชุมชนแยกเป็นอาชีพและพิจารณาว่า อาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชนแต่ละอาชีพควรมีผลงานอย่างไร เพื่อเป็นแนวทางในการคัดเลือกอาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชนในครั้งต่อๆไป ส่วนปัญหาเกี่ยวกับการปฏิบัติงานของ อาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชนนั้น สำนักงานบริการวางแผนครอบครัวชุมชนควรดำเนินการดังนี้ 1) จัดการอบรมขึ้นอย่างน้อยปีละ 2 ครั้ง เพื่อเป็นการให้ความรู้แก่อาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชนเดิม ซึ่งการจัดให้มีการอบรมที่บ่อยขึ้นนี้ สามารถแก้ปัญหาต่างๆได้ โดยสามารถจะแนะนำวิธีความเข้าใจผิดต่างๆในเรื่องอนามัยจ่ายยาเม็ดคุมกำเนิดฟรี และการแนะนำให้ชาวบ้านเข้าใจวิธีการทำงานของโครงการวางแผนครอบครัวชุมชน 2 ) เพิ่มปริมาณยาเม็ดคุมกำเนิดที่ให้ไว้กับ อาสาสมัครวางแผนครอบครัวชุมชนให้มากกว่าที่เป็นอยู่โดยเฉพาะในช่วงฤดูฝนซึ่งผู้ประสานงานไม่อาจสามารถเข้ามาเยี่ยมเยียนและนำยามาเพิ่มเติมให้ได้ 3 ) ปรับปรุงแบบรายงานผู้ให้บริการยาเม็ดคุมกำเนิดให้รัดกุมและง่ายยิ่งขึ้น จากปัญหาและวิธีการแก้ไขดังกล่าว มีข้อสังเกตว่า มีปัญหาบางเรื่องเป็นปัญหาที่ทางสำนักงานบริการวางแผนครอบครัวชุมชนได้ทราบ และดำเนินการแก้ไขในบางเขตปฏิบัติการแต่ปัญหาก็ยังคงเหลืออยู่นั้นเนื่องจากยังขยายแก้ไขออกไปไม่ทั่วถึงทุกเขตปฏิบัติการ