แนวพระราชดำริทางการเมืองของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว : การวิเคราะห์เชิงประวัติศาสตร์

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาเรื่องแนวพระราชดำริทางการเมืองของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ในการศึกษาเรื่องดังกล่าวปัญหาที่สำคัญคือเรื่องข้อมูล กล่าวคือ เอกสารที่เกี่ยวกับเรื่องนี้มีบางฉบับที่ไม่ปรากฏนายผู้บันทึก ด้วยเหตุนี้ผู้วิจัยจึงจำเป็นต้องแสดงการวิเคราะห์เอกสารซึ่งเป็นข้อมูลเหล่านั้น พร้อมทั้งศึกษาตัวปัญหาในเวลาเดียวกันได้แบ่งเนื้อหาของวิทยานิพนธ์ออกเป็น 5 บท บทที่1 เป็นบทนำ กล่าวถึงความเป็นมาของปัญหา วัตถุประสงค์ขอบเขตของการวิจัย และประโยชน์ที่จะได้รับจากการวิจัย บทที่ 2 เป็นบทที่ศึกษาถึงปัจจัยที่มีผลต่อแนวพระราชดำริทางการเมืองของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยศึกษาถึงปัจจัยภายนอกอันได้แก่สภาพแวดล้อมและสถานการณ์บ้านเมืองก่อนเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ ส่วนปัจจัยภายในได้แก่ภูมิหลังและพฤติกรรมของพระองค์ท่าน ปัจจัยเหล่านี้จะมีผลต่อแนวพระราชดำริทางการเมืองในแง่ที่เป็นสิ่งเร้าและเป็นอุปสรรคขัดขวางต่อการแสดงออกถึงแนวพระราชดำริทางการเมือง บทที่ 3 และ บทที่ 4 เป็นบทสำคัญทางการศึกษาค้นคว้าเรื่องนี้ เพราะเป็นการนำเสนอเรื่องแนวพระราชดำริทางการเมืองของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าฯ การนำเสนอนี้ใช้เหตุการณ์การปฏิวัติ พ.ศ. 2475 เป็นเส้นแบ่งสมัย ฉะนั้นแนวพระราชดำริทางการเมืองที่นำเสนอจึงแบ่งออกเป็น 2 ตอน คือตอนก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ซึ่งเป็นช่วงที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าฯ ทรงเป็นกษัตริย์ในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ได้นำเสนอในบทที่ 3 และแนวพระราชดำริหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ซึ่งดำรงเป็นพระมหากษัตริย์ภายใต้ระบอบรัฐธรรมนูญ นำเสนอในบทที่ 4 ในบทที่ 3 ซึ่งเป็นการศึกษาแนวพระราชดำริทางการเมืองก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 นั้น ได้พยายามศึกษาทั้งแง่ที่เป็นอุดมคติ และความเป็นจริง พยายามเสนอให้เห็นขั้นตอนของพระราชดำริทางการเมือง ซึ่งเกิดขึ้นต่อเนื่องกัน และคลี่คลายไปตามสภาพเหตุการณ์บ้านเมืองในขณะนั้นประการแรกได้หยิบยกเอกสาร 2 ฉบับ คือพระราชบันทึกเรื่อง Democracy in Siam และพระราชบันทึกเรื่องการปกครอง มานำเสนอและวิเคราะห์เพื่อให้เห็นจุดยืนทางการเมืองของพระองค์ท่าน แต่ทว่าเอกสารเรื่อง Democracy in Siam ซึ่งเป็นเอกสารสำคัญมากในอันที่จะสะท้อนให้เห็นแนวพระราชดำริทางการเมืองของพระองค์ท่าน ในต้นฉบับนั้นไม่ปรากฏชื่อและความเป็นมาของเอกสารจึงต้องวิเคราะห์ และเสนอข้อเสนอข้อมูลสนับสนุนเพื่อยืนยันให้แน่ชัด เป็นพระราชบันทึกของพระองค์ท่าน และหามูลเหตุที่ทรงบันทึก จากการวิเคราะห์เอกสารทั้ง 2ฉบับ ทำให้เห็นแนวพระราชดำริของพระองค์ท่านได้อย่างแน่ชัดว่า ทรงเชื่อมั่นในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ในฐานะเป็นการปกครองประเทศที่เหมาะสมกับเมืองไทยในขณะนั้นมากกว่าระบอบประชาธิปไตย และทรงเลือกที่จะเป็นผู้นำการเปลี่ยนแปลงการปกครองที่เหมาะสมกับประเทศ การแสดงออกถึงพระราชดำริดังกล่าวนี้ ปรากฏชัดในเรื่องการจัดตั้งสภาการต่างๆ ซึ่งเป็นสภาที่ปรึกษาราชการแผ่นดิน เช่น อภิรัฐมนตรีสภา เสนาบดีสภา สภากรรมการองคมนตรี เราจะศึกษาถึงหน้าที่ โครงสร้าง รูปแบบของสภาทั้งสาม และดูว่าบทบาทของสภาทั้งสามนั้นเป็นอย่างไร ส่งผลสะท้อนอันไดบ้าง และที่สำคัญคือ ตอบสนองพระราชดำริได้อย่างไร กล่าวคือจะอำนวยให้เกิดการปกครองที่เหมาะสมแก่ประเทศ ซึ่งจะปรับปรุงโครงสร้างทางการบริหาร และคลี่คลายปัญหาความต้องการเข้ามามีส่วนร่วมทางการเมืองของคนกลุ่มหนึ่งในสมัยนั้น อันเป็นปัญหาทางการเมืองในขณะนั้นได้อย่างไรนั่นเอง เนื่องจากตั้งสภาการต่างๆ เพื่อจะยังผลให้เกิดการปกครองที่เหมาะสมกับประเทศนั้นไม่อาจตอบสนองได้ทันภาวะเหตุการณ์บ้านเมือง ทั้งนี้เพราะความตื่นตัวทางการเมืองได้ทวีความรุนแรงยิ่งขึ้น จึงมีพระราชดำริที่จะพระราชทานรัฐธรรมนูญ ซึ่งรัฐธรรมนูญฉบับนั้นมีสาระเป็นไปตามแนวความคิดทางการเมืองที่เหมาะสมกับประเทศ และเป็นอีกวิธีการหนึ่งที่จะทำให้มีการปฏิรูประบอบการปกครองแบบดั้งเดิม สำหรับเรื่องร่างรัฐธรรมนูญนี้ ผู้วิจัยได้เสนอสมมติฐานขึ้นว่าเป็นร่างรัฐธรรมนูญที่นายสตีเวนส์ ร่างขึ้นตามแนวพระราชดำริของพระองค์ท่าน แล้วแสดงเหตุผลสนับสนุน แต่ยังไม่อาจถือได้ว่าสมมติฐานดังกล่าวเป็นข้อยุติ สำหรับบทที่ 4 เป็นการศึกษาถึงแนวพระราชดำริทางการเมืองภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ได้พยามอธิบายและทำความเข้าใจกับการปกครองประเทศตามระบอบใหม่แล้วจึงมาศึกษาถึงพระราชดำริทางการเมืองของพระองค์ท่านภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองโดยศึกษาทั้งในแง่ปรากฏเป็นลายลักษณ์อักษรและปรากฏตามความเป็นจริง ในแง่ที่ปรากฏตามความเป็นจริงนั้นจะศึกษาโดยเพ่งเล็งไปที่เหตุการณ์สำคัญที่เกิดขึ้นตามลำดับ อาทิเช่น พิจารณาสาเหตุสำคัญที่พระองค์ท่านเสด็จนิวัติจากหัวหินสู่พระนครตามคำทูลเชิญของคณะผู้รักษาพระนครฝ่ายทหาร เพื่อมาเป็นองค์พระประมุขภายใต้รัฐธรรมนูญ พิจารณาท่าทีของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าฯ และคณะราษฎรซึ่งมีต่อกันตามลำดับ โดยถือเอาเหตุการณ์กบฏบวรเดชเป็นเหตุการณ์สำคัญ โดยจะพิจารณาว่าก่อนและหลังเหตุการณ์ที่เรียกว่ากบฏบวรเดชนั้น มีเหตุการณ์สำคัญใดเกิดขึ้นเพื่อที่จะหยิบยกขึ้นมาเพื่อพิจารณาท่าทีของคณะราษฎรกับพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าฯ ได้บ้าง ที่ถือเอาเหตุการณ์กบฏบวรเดชเป็นสำคัญ ก็เพราะเป็นเหตุการณ์ที่ยังหน้าเคลือบแคลงใจอยู่ เนื่องจากบางคนอาจคิดว่าเป็นความพยายามที่จะรื้อฟื้นระบอบเดิม แต่บางคนอาจคิดว่าเป็นความพยายามอย่างหนึ่งที่จะทำให้เกิดการพัฒนาบ้านเมือง ซึ่งในแง่นี้กบฏบวรเดชก็เปรียบเสมือนเหมือนการต่อรองอำนาจทางการเมืองนั่นเองการพิจารณาท่าทีของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าฯ จึงอยู่ที่ว่าทรงมองเหตุการณ์กบฏบวรเดชเป็นอย่างไรนั่นเอง เรื่องการสละราชย์ของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าฯ เป็นจุดสุดยอดของการแสดงออกถึงแนวพระราชดำริทางการเมืองภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 จะมีการวิเคราะห์ถึงสาเหตุแท้จริงและลักษณะของการสละราชย์โดยพิจารณาจากท่าทีที่ทั้งสองฝ่ายแสดงพระราชประสงค์ในการสละราชย์ และพระราชหัตถเลขาทรงสละราชย์เท่านั้น นอกจากนี้จะพิจารณาถึงเหตุการณ์ทางการเมืองภายหลังที่ทรงสละราชย์แล้ว เพื่อเป็นการปูพื้นความเข้าใจระบบการเมืองซึ่งสืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน บทที่ 5 คือบทสรุปข้อเสนอแนะ เป็นการสรุปเนื้อหาทั้งหมดที่ได้มาจากการศึกษาเรื่องนี้ และได้เสนอแนะว่าเราสามารถนำความคิดจากเรื่องดังกล่าวนี้มาใช้เป็นอุทาหรณ์เตือนสติคนในปัจจุบันซึ่งประสบมรสุมเดียวกัน คือกำลังหาจุดยืนของตัวเองได้เป็นอย่างดี ทั้งนี้เพราะประวัติศาสตร์ย่อมซ้ำรอยได้เสมอ หากเราไม่รู้จักหาบทเรียนเพื่อละเว้นหรือทำตามในสิ่งที่พิจารณาแล้วว่าเหมาะหรือควรหรือไม่เพียงใด