การวางแผนการใช้ที่ดินเขตคลองสาน เพื่อรองรับโครงการสะพานตากสินฯ

Abstract

แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 5 ได้กำหนดนโยบายชะลอการเติบโตของกรุงเทพมหานคร โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อมิให้พื้นที่เมืองมีการขยายตัวออกไปอย่างไม่มีขอบเขตจำกัด ซึ่งจะเป็นปัญหาในด้านการให้บริการสาธารณูปโภคและสาธารณูปการ รวมถึงเป็นการรุกล้ำพื้นที่ที่อุดมสมบูรณ์ทางการเกษตรที่อยู่บริเวณชานเมือง จึงมีนโยบายควบคุมการใช้พื้นที่มิให้มีการขยายตัวอย่างต่อเนื่อง ด้วยการกำหนดพื้นที่สีเขียวล้อมรอบกรุงเทพมหานครและเน้นการปรับปรุงชุมชนภายในบริเวณชุมชนเดิมให้มีประสิทธิภาพในการรองรับการขยายตัวของประชากรที่จะเพิ่มขึ้นในอนาคต เขตคลองสานเป็นเขตหนึ่งในเขตเมืองชั้นใน ที่มีความเหมาะสมต่อการปรับปรุงฟื้นฟูเพื่อให้เป็นไปตามนโยบายดังกล่าว เพราะตำแหน่งที่ตั้งของเขตอยู่ในบริเวณศูนย์กลางเมืองใกล้แหล่งงานและย่านธุรกิจการค้าที่สำคัญ สภาพปัจจุบันเป็นย่านพักอาศัยที่มีปัญหาในด้านการใช้ที่ดินขาดประสิทธิภาพ มีความแออัดหนาแน่นในแนวราบและสภาพของอาคารเสื่อมโทรมในหลายพื้นที่ ประกอบกับไม่ได้รับการส่งเสริมในด้านสาธารณูปโภคอย่างทั่วถึง บริเวณตอนกลางของพื้นที่จึงเป็นที่อยู่อาศัยเบาบางและมีที่ว่างที่ไม่ได้รับการพัฒนาแทรกอยู่เป็นจำนวนมาก การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางกายภาพของเขตคลองสาน ด้วยการสร้าง “สะพานสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช” เชื่อมโยงพื้นที่สองฝั่งแม่น้ำเข้าด้วยกัน ทำให้ลักษณะดั้งเดิมของชุมชนพักอาศัยถูกทำลายลง กลายเป็นทางผ่านของเส้นทางคมนาคมสายสำคัญ ซึ่งคาดว่าจะมีอิทธิพลต่อการพัฒนาพื้นที่นี้เป็นอย่างมาก เพราะการเชื่อมต่อเขตคลองสานกับเขตบางรักและเขตยานนาวาเข้าด้วยกัน ทำให้เขตคลองสานมีการเข้าถึง (accessibility) สะดวกขึ้นมาก โดยเฉพาะการติดต่อกับย่านพาณิชยกรรมศูนย์กลางเมือง สภาพปัจจุบันของเขตคลองสานจึงมีศักยภาพในการพัฒนาหลายประการดังนี้ 1. ตำแหน่งที่ตั้งอยู่ในบริเวณศูนย์กลางเมือง ใกล้แหล่งงานในสถาบันราชการและธุรกิจเอกชน สถาบันการศึกษา ย่านการค้าสำคัญ ในเขตพระนคร สัมพันธวงศ์ บางรัก ปทุมวัน และแหล่งงานทางด้านอุตสาหกรรมในเขตยานนาวา ธนบุรี ราษฎร์บูรณะ ภาษีเจริญ 2. พื้นที่เขตติดกับแม่น้ำเจ้าพระยาด้านหนึ่ง สามารถที่จะใช้ประโยชน์จากแม่น้ำในด้านการอุปโภค คมนาคมขนส่ง ระบายน้ำ และพักผ่อนหย่อนใจ 3. การคมนาคมขนส่งในปัจจุบันมีความสะดวกคล่องตัว และในอนาคตจะมีการขนส่งมวลชนระบบรถรางไฟฟ้าตัดผ่านเขตนี้ 2 สาย 4. พื้นที่ว่างที่ยังไม่ได้รับการพัฒนายังคงหลงเหลืออยู่บริเวณตอนกลางของพื้นที่ ซึ่งถนนตากสินตัดใหม่ตัดย่าน ประกอบกับราคาที่ดินในเขตนี้ เมื่อเปรียบเทียบกับเขตชั้นในทางฝั่งพระนครยังต่ำกว่ามาก เขตคลองสานจึงเป็นพื้นที่ที่มีความเหมาะสมต่อการใช้ที่ดินทุกประเภทไม่ว่าจะเป็นพาณิชยกรรม อุตสาหกรรม คลังสินค้า ฯลฯ แต่การอนุรักษ์พื้นที่พักอาศัยในเขตเมืองที่ใกล้แหล่งงานและสะดวกต่อการให้บริการทางด้านสาธารณูปโภค เป็นหลักการที่ควรคำนึงถึงเป็นอย่างมาก เพราะการอยู่อาศัยไกลจากศูนย์กลางเมือง โดยไม่มีระบบขนส่งมวลชนที่มีประสิทธิภาพมารองรับย่อมทำให้ประสบความยากลำบากในการเดินทางเข้าหาแหล่งงาน เสียเวลาและค่าใช้จ่ายในการเดินทางสูง ดังนั้นเพื่อมิให้คุณค่าของพื้นที่พักอาศัยในเขตเมืองชั้นในต้องสูญเสียไป อันเนื่องมาจากการขยายตัวของกิจกรรมทางเศรษฐกิจอย่างไม่มีระเบียบแบบแผน และเพื่อเป็นการสนับสนุนนโยบายยังยั้งการขยายตัวของย่านพักอาศัยในเขตชานเมืองซึ่งเป็นเขตเกษตรกรรม จึงเห็นควรกำหนดนโยบายในการพัฒนาเขตคลองสาน ให้มีการใช้ที่ดินเป็นย่านพักอาศัยความหนาแน่นสูงเป็นส่วนใหญ่ โดยอาศัยการปรับปรุงฟื้นฟูให้มีสภาพของเมืองใหม่เกิดขึ้นในเมืองเดิม (New Town-In Town) มีสาธารณูปโภคและสาธารณูปการอย่างเพียงพอ ท่ามกลางสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อการอยู่อาศัยและพักผ่อนหย่อนใจ และเอื้ออำนวยต่อการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจตามสมควร การวางแผนได้เลือกพื้นที่บริเวณริมถนนตากสินตัดใหม่มาดำเนินการเพราะการเปลี่ยนแปลงการให้ที่ดินในบริเวณนี้จะเป็นไปอย่างรวดเร็ว ในลักษณะของการพัฒนาตามแนวเส้นทางคมนาคม (Ribbon Development) การปลูกสร้างอาคารในบริเวณนี้ยังไม่หนาแน่น โอกาสที่จะควบคุมลักษณะทางกายภาพของอาคารมีความเป็นไปได้มาก รวมทั้งปัญหาความขาดแคลนโครงข่ายถนนและสาธารณูปโภคที่จำเป็นจะต้องปรับปรุงแก้ไข แนวทางในการพัฒนาได้มุ่งไปยังการวางผังระบบถนนและสาธารณูปโภคเป็นลำดับแรก โดยคำนึงถึงระบบถนนที่เป็นตาตาราง (grid system) สัมพันธ์กับถนนที่มีอยู่เดิมในพื้นที่ จึงประกอบด้วยการตัดถนนใหม่และปรับปรุงถนนเดิม สำหรับการใช้ที่ดินในแต่ละบริเวณได้พิจารณาจากปัจจัยทางเศรษฐกิจ ทฤษฎีที่ตั้ง ศักยภาพในการพัฒนาและสภาพแวดล้อม โดยยึดถือนโยบายหลักของผังเมืองรวมกรุงเทพมหานคร การใช้ที่ดินส่วนใหญ่จึงกำหนดให้เป็นย่านที่อยู่อาศัยหนาแน่น มีการใช้ที่ดินแบบผสมระหว่างพาณิชยกรรมและพักอาศัยตามแนวเส้นทางระบบขนส่งมวลชนสายประธาน และศูนย์กลางพาณิชยกรรมบริเวณวงเวียนใหญ่ จัดให้มีการกระจายตัวของสถาบันการศึกษาและบริเวณพักผ่อนหย่อนใจเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะริมแม่น้ำเจ้าพระยาจะมีการใช้ที่ดินเป็นที่โล่งที่ว่างมากเป็นพิเศษ รวมทั้งสวนสาธารณะเพื่อการพักผ่อนหย่อนใจและภูมิทัศน์ของเมือง ประโยชน์ที่จะได้จากการปฏิบัติตามผัง มีทั้งด้านกายภาพ เศรษฐกิจและสังคม ซึ่งยุทธวิธีในการพัฒนาให้เป็นไปตามผังจะประกอบด้วยการก่อสร้างใหม่ (Reconstruction) การปรับปรุงฟื้นฟู (Redevelopment) และการอนุรักษ์ (Conservation) ดังนั้นจึงต้องอาศัยความร่วมมือจากหลายฝ่ายคือ หน่วยงานของรัฐ หน่วยงานเอกชน และประชาชนที่อยู่อาศัยในพื้นที่ สำหรับการดำเนินการให้เป็นไปตาม (Implementation) ต้องอาศัยประสิทธิภาพในด้านการบริหารหน่วยงาน การบริหารงบประมาณ และมาตรการทางกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการผังเมือง