การใช้เหตุผลในทางกฎหมาย

Abstract

กฎหมายเป็นปรัชญาที่ว่าด้วยเหตุผล ปรัชญาเป็นวิชาที่ว่าด้วยเหตุผลและการคิดหาเหตุผล แต่หลักและความเชื่อของปรัชญาเมธีย่อมแตกต่างกันออกไปตามยุคสมัย ซึ่งเมื่อสรุปแล้วหลักและความเชื่อนั้นก็ลงรอยเดียวกันที่ว่า การแสวงหาความรู้โดยอาศัยหลักเหตุผล ยิ่งกว่าอาศัยอำนาจอื่นใดเป็นเกณฑ์กำหนด เมื่อเราพิเคราะห์ถึงความหมายของกฎหมายจากความคิดเห็นของนักนิติศาสตร์แล้ว จะเห็นได้ว่ากฎหมายคือกฎเกณฑ์หรือแบบแผนความประพฤติของมนุษย์ในสังคมที่มีลักษณะบังคับซึ่งรัฐยอมรับและนำไปใช้เพื่อความเป็นธรรมและความสงบสุขของสังคม กฎเกณฑ์ดังกล่าวจะต้องกอปรด้วยเหตุผล ไม่ขึ้นกับอำเภอใจของบุคคลใดบุคคลหนึ่ง กฎหมายเป็นปรัชญาที่ว่าด้วยเหตุผล เพราะเหตุผลเป็นหัวใจของกฎหมายเช่นเดียวกับที่เป็นหัวใจของปรัชญา นอกจากนี้กฎหมายยังครอบคลุมศาสตร์ทั้งปวง โดยสกัดเอาความเห็นของนักปราชญ์ เฉพาะส่วนที่ดีและเหมาะสมมาวางเป็นแนวทางให้ประชาชนยึดถือปฏิบัติ รูปลักษณ์และวิถีทางของกฎหมายจึงเป็นอย่างเดียวกับปรัชญานั่นเอง ตรรกวิทยาเป็นวิชาที่ว่าด้วยการคิดหาเหตุผลอย่างถูกต้อง ดังนั้นตรรกวิทยาจึงเกี่ยวพันกับกฎหมายอย่างลึกซึ้งจนแยกกันไม่ออก ไม่ว่าจะเป็นการบัญญัติกฎหมาย การบังคับใช้กฎหมาย การต่อสู้คดี หรือการตัดสินคดี ก็ต้องอาศัยหลักเหตุผลแห่งตรรกวิทยาเป็นเครื่องมือช่วยทั้งสิ้น กล่าวคือในการร่างกฎหมาย ผู้ร่างจะต้องค้นคว้าและวางกฎเกณฑ์ให้สมเหตุสมผลในการบังคับใช้กฎหมาย ฝ่ายบริหารก็จะต้องบังคับใช้กฎหมายอย่างมีเหตุผล ในการต่อสู้คดี ผู้ที่เป็นทนายแก้ต่างก็ต้องหาเหตุผลมาจูงใจศาลให้คล้อยตามข้อต่อสู้ของฝ่ายตน และในการตัดสินคดี ผู้พิพากษา จะพิเคราะห์ข้อเท็จจริงแห่งคดีโดยอาศัยแห่งเหตุผลและปรับบทกฎหมายให้สมเหตุสมผลและความเป็นธรรมแห่งคดี การพิเคราะห์หาเหตุผลในกฎหมาย การพิเคราะห์หาเหตุผลในกฎหมาย คือกระบวนการค้นหาเหตุผลในกฎหมายให้ได้ข้อเท็จจริงที่ว่า เหตุใดกฎหมายจึงได้บัญญัติขึ้นเช่นนั้น บัญญัติขึ้นโดยมีความมุ่งหมายอย่างใดสมเหตุสมผลหรือไม่เพียงใด โดยจะต้องพิเคราะห์หาเหตุผลตามตัวอักษรแห่งบทกฎหมาย ในเมื่อบทกฎหมายนั้นมีข้อความชัดเจนอยู่แล้ว และพิเคราะห์หาเหตุผลตามเจตนารมณ์แห่งบทกฎหมาย ในเมื่อบทกฎหมายนั้นๆ บัญญัติไว้เคลือบคลุมไม่ชัดแจ้ง เครื่องมือที่ใช้ช่วยค้นหาเหตุผลตามเจตนารมณ์ของกฎหมายที่มีอยู่หลายประการคือ ก. เหตุผลของผู้ร่างกฎหมาย ข. ความเป็นธรรม ค. แนวบรรทัดฐานแห่งคำพิพากษา ง. ลัทธิการเมือง ระบบเศรษฐกิจและสังคม จ. ทฤษฏีกฎหมาย เหตุผลในกฎหมาย หลักสำคัญของเหตุผลในกฎหมายก็คือ เหตุผลที่ให้ในกฎหมายไม่ว่าจักเป็นเรื่องซึ่งอยู่ในสาขาใดแห่งกฎหมายก็ตาม จักต้องสั้น กะทัดรัด ได้ใจความ อีกทั้งสมเหตุสมผล สอดคล้องต้องกับสามัญสำนึก และเป็นธรรม ในการวิเคราะห์เบื้องต้นสุดท้าย เหตุผลเป็นสิ่งสำคัญที่สุดในอาณาจักรของกฎหมาย