การศึกษาเปรียบเทียบความคิดเกี่ยวกับพระพุทธเจ้าในพุทธปรัชญาเถรวาท กับพุทธปรัชญามหายาน

Abstract

วิทยานิพนธ์เรื่องนี้มีความมุ่งหมายเพื่อศึกษาความคิดเกี่ยวกับพระพุทธเจ้าในพุทธปรัชญาเถรวาทและพุทธปรัชญามหายานในแง่เปรียบเทียบ ในพุทธปรัชญาเถรวาท พระพุทธเจ้าเป็นบุคคลธรรมดาเป็นบุคคลในประวัติศาสตร์ที่ได้ตั้งปณิธานมุ่งบำเพ็ญบารมีมาแต่ในอดีตชาติ ในฐานะพระโพธิสัตว์เพื่อจะตรัสรู้เป็นพระอรหันต์พระสัมมาสัมพุทธะ เมื่อพระโพธิสัตว์บำเพ็ญบารมีถึงขั้นที่จิตมุ่งมั่นต่อพุทธภูมิก็จะได้รับคำพยากรณ์จากพระพุทธเจ้าพระองค์ใดพระองค์หนึ่งว่าจะได้ตรัสรู้ในอนาคต จากนั้นพระโพธิสัตว์ก็จะบำเพ็ญบารมีต่อมาจนกระทั่งได้ตรัสรู้และเข้าถึงภาวะการเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า โดยสิ่งที่พระองค์ตรัสรู้คือ อริยสัจ 4 อันเป็นแนวทางให้ผู้ปฏิบัติตามสามารถหลุดพ้นจากทุกข์ได้ ในพุทธปรัชญามหายาน มีการแบ่งพระพุทธเจ้าออกเป็น 3 ประเภท คือ พระอาทิพุทธะ พระมานุสสพุทธะ พระธยานิพิทธะ โดยพระอาทิพุทธะเป็นพระพุทธะองค์แรกที่อุบัติขึ้นมาพร้อมกับโลก และเป็นบ่อเกิดแห่งพุทธะองค์อื่น พระมานุสสพุทธะจะมีลักษณะเหมือนกับพระพุทธเจ้าฝ่ายเถรวาทและหมายถึงองค์เดียวกัน ส่วนพระธยานิพุทธะนั้นกำเนิดจากอำนาจฌาณของพระอาทิพุทธะ พระธยานิพุทธะเป็นพระพุทธเจ้าที่มีลักษณะคล้ายเทพเจ้า มีลักษณะเป็นสัมโภคกาย ประทับอยู่ในพุทธเกษตรต่าง ๆ ในโลกธาตุอื่น ๆ และเป็นผู้ที่ได้รับการเคารพสักการะเด่นชัดที่สุด ส่วนความคิดเรื่องพระโพธิสัตว์ถือเป็นแกนกลางที่สำคัญและเป็นจุดมายแรกของฝ่ายพุทธปรัชญามหายาน อนึ่งการเป็นพระโพธิสัตว์ในมหายาน มีจุดมุ่งหมาย 2 ประการ คือ เข้าถึงความเป็นพระพุทธเจ้า และมีความกรุณาช่วยเหลือ และเสียสละเพื่อผู้อื่น สำหรับเรื่องบารมีซึ่งพระโพธิสัตว์ต้องบำเพ็ญเพื่อการตรัสรู้ ถือเป็นหมวดธรรมที่สำคัญที่สุด ความคิดเกี่ยวกับพระพุทธเจ้าในเถรวาทและมหายาน เหมือนกันในแง่ที่ว่า ได้เคยมีพระพุทธเจ้ามาเป็นจำนวนมากมายมาแล้วในอดีต พระพุทธเจ้าในเถรวาทและพระมานุสสพุทธในมหายานจะต้องบำเพ็ญบารมีมาแต่อดีตชาติในฐานะพระโพธิสัตว์ จนพระชาติสุดท้ายที่ตรัสรู้จะมีมหาปุริสลักษณะ 32 และทรงบำเพ็ญเพียรจนได้ตรัสรู้อริยสัจ 4 หนทางแห่งความดับทุกข์ พระพุทธเจ้าจะเป็นผู้ชี้แนะ สั่งสอน นำทางให้มวลมนุษย์และสรรพสัตว์ทั้งหลายมีชีวิตอยู่ได้ด้วยความสุข การปฏิบัติตามพระธรรมคำสั่งสอนจะช่วยทำให้ชีวิตพ้นจากวัฏสงสาร และถึงความสิ้นทุกข์ทั้งปวงได้ ส่วนในแง่ที่ต่างกันคือ ฝ่ายมหายานจะเพิ่มเติมลักษณะพระพุทธเจ้าอีก 2 ประเภท คือ พระอาทิพุทธซึ่งอุบัติขึ้นมาพร้อมโลก และพระธยานิพุทธที่เกิดจากอำนาจฌานของพระอาทิพุทธ อยู่ในฐานะสัมโภคกาย สถิตอยู่ในพุทธเกษตร พระธยานิพุทธได้รับการ เคารพบูชามากที่สุดในมหายาน พุทธปรัชญาเถรวาทถือว่าพระพุทธเจ้าถึงอนุปาทิเสสนิพพาน คือดับกิเลสไม่มีเบญจขันธ์เหลือแล้ว ไม่มีการกลับมาเกิดใหม่ ส่วนในพุทธปรัชญามหายานนั้นนิพพานหมายถึงสภาวะหมดกิเลสแต่ถือว่าสำคัญน้อยกว่าการสถิตย์อยู่ในสวรรค์, การช่วยเหลือชาวโลกของพระพุทธเจ้า ผู้วิจัยพบว่า วิถีทางของการปฏิบัติของศาสนิกทั้ง 2 นิกายจะแตกต่างกันออกไปตามลักษณะของพระพุทธเจ้า เนื่องจากในเถรวาทมีพระพุทธเจ้าประเภทมานุสสพุทธะการปฏิบัติบูชาจะเน้นให้บุคคลปฏิบัติตามคำสอนของพระองค์โดยมีการกราบไหว้บูชาขออำนาจพุทธานุภาพปกป้องคุ้มครอง ทั้งนี้บุคคลนั้นจะต้องเป็นผู้กระทำความดีเป็นสำคัญ ส่วนในมหายานมี พระพุทธเจ้าประเภท อาทิพุทธะ และธยานิพุทธะ ซึ่งชาวพุทธมหายานมีความศรัทธาว่าจะเป็นผู้คอยช่วยเหลือและนำทางให้ตนพ้นทุกข์และมีชีวิตที่ดีขึ้นได้ โดยการเคารพสักการบูชา สวดอ้อนวอน ภาวนาพระนามพระพุทธเจ้า เด่นชัดกว่าการปฏิบัติแบบเน้นการพึ่งตนเองของเถรวาท