การวิเคราะห์เชิงปรัชญา เรื่อง ไตรภูมิพระร่วง

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้มีจุดมุ่งหมายที่จะศึกษาทรรศนะทางปรัชญา จากไตรภูมิพระร่วง ซึ่งเป็นวรรณกรรมที่มีผู้ยกย่องให้เป็นวิทยานิพนธ์เล่มแรกของไทย โดยผู้วิจัยตั้งสมมุติฐานไว้ว่า ไตรภูมิพระร่วงนั้น นอกจากจะเป็นวรรณกรรมที่ให้คุณค่าทางด้านศีลธรรมแล้ว ยังจะบรรลุทรรศนะทางปรัชญา และรากฐานแนวคิดทางการเมืองของไทยด้วย ผู้วิจัยพบว่า ทรรศนะทางอภิปรัชญานั้น ไตรภูมิพระร่วงได้เสนอคำตอบเกี่ยวกับความเป็นจริงไว้ 2 ประการ คือ รูป (อันได้แก่ มหาภูตรูป 4 และอุปาทายรูป 24) กับนาม (อันได้แก่ จิต, เจตสิก และนิพพาน) และได้พูดถึงปัญหาเกี่ยวกับจักรวาล กำเนิดชีวิต และความเชื่อถือเรื่องกรรมไว้อย่างละเอียดลออ เป็นการจูงใจให้ผู้อ่านประพฤติตนอยู่ในศีลธรรมอันดี โดยมีความหวังว่า จะได้รับผลกรรมที่ดีตอบสนองตามกฎแห่งกรรม ด้านญาณวิทยา ได้เสนอวิธีที่จะทำให้เราเข้าถึงความจริงทั้งในระดับสมมติสัจจะ และปรมัตถสัจจะ เพราะคำนึงถึงความเป็นจริงที่ว่า มีบุคคลบางประเภทที่มุ่งดำเนินชีวิตให้ประสบความสุขในระดับโลกียะและมีบุคคลประเภทหนึ่ง ที่มุ่งดำเนินชีวิตไปสู่ความหลุดพ้น ซึ่งเป็นความสุขในระดับโลกุตตระอันหมายถึง นิพพาน ดังนั้น จึงได้เสนอแนะวิธีเข้าถึงความจริงทั้ง 2 ระดับ ดังที่ได้กล่าวมานี้ วรรณกรรมเรื่องนี้ แต่งขึ้นโดยมีจุดมุ่งหมายที่จะสั่งสอนให้คนประพฤติดีตามแนวคำสอนของพุทธศาสนา มีการพรรณนาสภาพของอบายภูมิอย่างน่าสะพึงกลัว, พรรณนาความรื่นรมย์ในสุคติภูมิ และชี้ให้เห็นถึงการกระทำอันจะเป็นสาเหตุที่ทำให้สัตว์ทั้งหลายได้ไปเกิดในภูมิเหล่านั้นตามกฎแห่งกรรม การเสนออุดมคติ หรือจุดหมายปลายทางในการดำเนินชีวิตของมนุษย์นั้นมีอยู่ 2 รูปแบบ คือ 1. ทางโลก สอนให้มนุษย์ทำความดี โดยมีจุดหมายดังนี้ 1.1 ได้รับผลดีตอบสนองในชาตินี้ 1.2 ได้ไปเกิดใหม่ในภพที่ดี เช่น การได้ไปเกิดในสวรรค์ หรือถ้าไปเกิดเป็นมนุษย์ ก็ขอให้ได้เป็นมนุษย์ในอุตรกุรุทวีป ดินแดนที่น่ารื่นรมย์ หรือเกิดในยุคพระศรีอาริยเมตไตรย์ เป็นต้น 2. ทางธรรม มีนิพพานเป็นจุดมุ่งหมายปลายทาง โดยเชื่อว่านิพพานเป็นความสุขนิรันดร เรื่องค่าทางจริยะ ถือว่า เจตนา เป็นตัวตัดสินการกระทำของมนุษย์ เพราะเจตนาเป็นแรงกระตุ้นให้เกิดการกระทำ ถ้ามีเจตนาดีการแสดงออกก็ย่อมจะดีตามไปด้วย ซึ่งความคิดเช่นนี้เป็นพื้นฐานที่จะทำให้เกิดความมั่นคงทางการเมืองด้วย เพราะถ้าพลเมืองกลัวบาปไม่กล้าคิดทำความชั่ว สังคมก็จะพลอยร่มเย็น และสงบสุข ดังนั้น อาจสรุปแนวคิดทางการปกครองได้ว่า เน้นจากด้านปัจเจกมาสู่สังคม คือเชื่อว่าถ้าปัจเจกดี สังคมก็จะดีด้วย คำสอนส่วนใหญ่จึงมุ่งให้ปัจเจกมีคุณธรรมในตน ปลูกฝังให้กระทำความดีทั้งทางกาย วาจา และใจ ซึ่งจะมีผลทำให้การปกครองรัฐเป็นไปอย่างราบรื่นด้วย จะเห็นได้ว่า ไตรภูมิพระร่วง ได้เสนอทรรศนะทางปรัชญาหลายแขนง เช่น อภิปรัชญา ญาณวิทยา และมีการเน้นในด้านการปลูกฝังค่านิยมทางจริยะ ซึ่งจะเป็นการวางรากฐานแนวคิดทางการเมืองการปกครองของไทยในสมัยสุโขทัยได้เป็นอย่างดี และค่านิยมเหล่านั้นยังมีอิทธิพลต่อชาวไทยมาจนกระทั่งถึงปัจจุบัน