สภาพแวดล้อมกายภาพที่อยู่อาศัยในเขตชนบทบริเวณพื้นที่ราบเชิงเขาบรรทัด จังหวัดปราจีนบุรี

Abstract

ปัจจุบันประชากรนเขตชนบทซึ่งมีจำนวนมากกว่า 80% ของประชากรทั้งประเทศยังมีสภาพความเป็นอยู่ล้าหลังมีรายได้ต่ำ และมีสภาพความเป็นอยู่แตกต่างจากสภาพความเป็นอยู่ของประชากรในเขตเมืองอย่างมาก ถึงแม้ว่าตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติได้กำหนดนโยบายการพัฒนาประเทศในเขตเมืองและเขตชนบทให้มีความสัมพันธ์กันและสอดคล้องกันอย่างใกล้ชิด ดังนั้น จึงจำเป็นต้องหันมาศึกษาปัญหาความล้าหลังของชาวชนบทอย่างละเอียดและแท้จริง และดำเนินการแก้ไขอย่างเป็นระบบ โดยมิใช่เพียงปัญหาใดปัญหาหนึ่ง อย่างไรก็ตามปัญหาที่อยู่อาศัยแม้ว่าจะไม่มีความสำคัญเป็นประการแรกแต่ก็เป็นปัจจัยพื้นฐานที่สำคัญประการหนึ่งของการดำรงชีพของมนุษย์นอกเหนือไปจากอาหาร เครื่องนุ่งห่ม และยารักษาโรค ซึ่งเป็นปัจจัยที่มนุษย์จะขาดไม่ได้ เมื่อพิจารณาสภาพแวดล้อมกายภาพที่อยู่อาศัยในเขตชนบทแล้ว จะพบว่ามีรูปแบบที่แตกต่างกันในลักษณะภูมิประเทศ ลักษณะทางสังคมและกายภาพทางเศรษฐกิจ ซึ่งเมื่อพิจารณาถึงกระบวนการออกแบบที่อยู่อาศัยในเขตชนบท พบว่ามิได้มีการออกแบบโดยคำนึงถึงสภาพข้อเท็จจริงมากนัก ส่วนมากมักจะเป็นการลอกเลียนแบบจากของเดิม จึงทำให้ไม่สามารถสนองประโยชน์ใช้สอยของประชากรได้อย่างสมบูรณ์และพึงพอใจ นอกจากนี้สภาวะวัสดุก่อสร้างที่นำมาใช้ก็มักจะไม่เหมาะสมรวมทั้งขาดความรู้ความชำนาญในเรื่องเทคนิคการก่อสร้าง ที่อยู่อาศัยขาดความมั่นคงแข็งแรง ด้วยเหตุนี้จากการศึกษาวิจัยในเบื้องต้นและการศึกษาวิจัยในอดีตที่ผ่านมาพบว่าประชากรชาวชนบทยังไม่ได้รับความพึงพอใจในด้านที่อยู่อาศัยในเรื่องสภาพบ้าน สภาพวัสดุที่ใช้ก่อสร้าง ตลอดจนความสะดวกสบายเกือบทุกพื้นที่ในเขตชนบททั่วประเทศ การศึกษาวิจัยครั้งนี้เป็นการศึกษาสภาพแวดล้อมกายภาพที่อยู่อาศัยในเขตชนบทบริเวณที่ราบเชิงเขาบรรทัด จำนวน 12 หมู่บ้าน ในอำเภสระแก้ว จังหวัดปราจีนบุรีอันเป็นส่วนหนึ่งของโครงการพัฒนาพื้นที่ราบเชิงเขาบรรทัด ซึ่งเป็นโครงการตามพระราชดำริ เพื่อกำหนดแนวทางในการออกแบบสภาพแวดล้อมกายภาพที่อยู่อาศัยที่สามารถตอบสนองความต้องการของผู้อยู่อาศัยด้วยความเหมาะสมกับสถานภาพทางเศรษฐกิจและลักษณะทางสังคมของชุมชนนั้น โดยมีผลเนื่องมาจากการศึกษาวิจัยลักษณะทางกายภาพ สถานภาพทางเศรษฐกิจและลักษณะทางสังคม สภาพวัสดุก่อสร้างและเทคนิคการก่อสร้างรวมทั้งผลกระทบเนื่องมาจากความรู้สึกและทัศนคติของประชากรในชนบทที่มีต่อชุมชนและสภาพแวดล้อมกายภาพที่อยู่อาศัย โดยตั้งสมมุติฐานการวิจัยที่ว่ารูปแบบและขนาดของสภาพแวดล้อมที่อยู่อาศัยในเขตชนบทมีความสัมพันธ์กับสถานภาพทางเศรษฐกิจและสภาพทางสังคมของประชากรในท้องถิ่นนั้น สมมุติฐานนี้ได้อาศัยทฤษฎีการตั้งถิ่นฐานมนุษย์และพฤติกรรมมนุษย์ในสภาพแวดล้อมร่วมประกอบการพิจารณาด้วย ในการศึกษาวิจัยได้เลือกศึกษาเฉพาะหมู่บ้านในอำเภอสระแก้วที่มีลักษณะคล้ายคลึงกันในเรื่องลักษณะทางสังคม สถานภาพทางเศรษฐกิจตลอดจนลักษณะกรตั้งชุมชนที่เหมือนกันโดยเลือกตัวแทน 4 หมู่บ้าน ที่มีประชากรมากพอและแต่ละหมู่บ้านได้คัดเลือกบ้านที่เป็นตัวแทนศึกษาอย่างมีระบบ จำนวน 130 หลังคาเรือน คิดเป็นอัตราส่วนร้อยละ 20.97 ของครัวเรือนที่เป็นหมู่บานตัวแทน สำหรับการศึกษาด้านความรู้สึกและทัศนคติได้กำหนดมาประเมิน 5 ขั้น และดำเนินการเก็บรวบรวมข้อมูลด้วยการใช้แบบสัมภาษณ์สอบถามและแบบสังเกตการณ์เป็นเครื่องมือซึ่งผลการศึกษาวิจัยปรากฏผลดังนี้ ลักษณะทางสังคมและสถานภาพทางเศรษฐกิจก็จะพบว่า ประชากรมีจำนวนสมาชิกในครอบครัวเฉลี่ย 6.24 คนต่อครอบครัว และมีระดับอายุในช่วง 11 - 20 ปี มากที่สุด การศึกษาจบชั้นประถมปีที่ 4 มากที่สุด สำหรับการประกอบอาชีพในการทำนาไร่ รายได้เฉลี่ย 849.36 บาทต่อเดือนต่อครอบครัว ซึ่งแสดงว่าประชากรอยู่ในฐานะทางเศรษฐกิจค่อนข้างยากจน ลักษณะสภาพแวดล้อมกายภาพชุมชนพบว่า มีองค์ประกอบของชุมชนดังนี้ คือ เขตที่อยู่อาศัย วัด บริเวณสาธารณะ ร้านค้า โรงเรียน สถานีอนามัย และบริเวณเขตเกษตรกรรม ลักษณะรูปแบบการตั้งชุมชนเป็นแบบตามยาวเรียงไปตามที่ราบเชิงเขา ลักษณะสภาพแวดล้อมกายภาพที่อยู่อาศัยพบว่า มีองค์ประกอบดังนี้ คือ ลานบ้าน บันได ชาน ระเบียง ห้องนอน ห้องพระ เรือนโข่ง ครัว ร้านน้ำ ห้องส้วม ยุ้งหรือเล้าข้าว และใต้ถุนบ้าน โดยมีรูปแบบสภาพแวดล้อมกายภาพที่อยู่อาศัยเป็นลักษณะเรือนหลังคาจั่วทรงต่ำ มีเพิงหลังคาเอียงลาดทางด้านหน้าจั่วพบมากที่สุด ลักษณะแผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าและมีส่วนยื่นด้านข้างหรือด้านหน้ามากที่สุด โดยพื้นที่รวมเฉลี่ย 11.12 ตารางเมตรต่อคน 1 คน ซึ่งนับว่ามีขนาดเล็กเมื่อเปรียบเทียบกับเขตอื่นของประเทศ ลักษณะวัสดุโครงสร้างตั้งแต่โครงสร้างเสา หลังคา คาน ตง พื้น ผนัง ประตูหน้าต่าง ล้วนใช้ไม้ป่าตัดเลื่อยเองเป็นส่วนมาก จีวัสดุอื่นระกอยบางส่วน ได้แก่ วัสดุมุงหลังคาสังกะสี หรือพวกใบไม้ หญ้าคาหรือแฝก บางส่วน สำหรับเทคนิคในการก่อสร้างพบมากที่สุด คือ การใช้ตอกตะปูหรือน๊อตยึด สภาพที่อยู่อาศัยโดยทั่วไปพบว่าส่วนมากมีลักษณะถาวร ในด้านการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างลักษณะทางสังคมและสถานภาพทางเศรษฐกิจกับลักษณะทางสภาพแวดล้อมกายภาพที่อยู่อาศัยพบว่า ขนาดของพื้นที่บ้านมีความสัมพันธ์กับจำนวนสมาชิกในครบครัวในลักษณะผันแปรตามกันน้อย แต่ขนาดของพื้นที่บ้านไม่มีความสัมพันธ์กับรายได้ของครอบครัวและอายุของบ้าน ในเรื่องความรู้สึกและทัศนคติของประชากรชาวชนบทที่มีต่อสภาพแวดล้อมกายภาพที่อยู่อาศัยพบว่า ประชากรมีความรู้สึกและทัศนคติเป็นกลางในเรื่องความสวยงามและความชอบบ้านหลังเดิมความปลอดภัยของบ้านและความสบายในการอยู่อาศัย แต่มีความรู้สึกและทัศนคติไม่เห็นด้วยหรือไม่พอใจในเรื่องความมั่นคงแข็งแรงของที่อยู่อาศัย จากการศึกษาวิจัยแสดงให้เห็นว่าสภาพแวดล้อมกายภาพที่อยู่อาศัยในเขตชนบทมีลักษณะไม่แตกต่างกันมากในเขตที่มีลักษณะภูมิประเทศคล้ายคลึงกัน ลักษณะสภาพทางสังคมและสถานภาพทางเศรษฐกิจที่ใกล้เคียงกัน จากผลของการศึกษาวิจัยดังกล่าวสามารถนำมาพิจารณาประกอบการกำหนดแนวทางสำหรับการออกแบบสภาพแวดล้อมกายภาพที่อยู่อาศัยในเขตชุมชนที่ทำการศึกษาโดยกล่าวได้ดังนี้ ขนาดของพื้นที่บ้านควรมีขนาดผันแปรไปจามจำนวนสมาชิกในครอบครัวที่อยู่อาศัย โดยลักษณะวางอาคารหันหน้าสู่ทิศตะวันออกและสู่ถนนหรือทางสัญจรโดยวางอาคารไปตามแนวทิศตะวันออกทิศตะวันตกส่วนห้องนอนควรอยู่ทางทิศตะวันออกอาคารโดยติดกับชานและระเบียงเป็นส่วนต้อนรับแขกควรอยู่ด้านหน้าอาคารส่วนครัวควรอยู่ตำแหน่งหลังบ้านและควรอยู่ทิศตะวันตก เพื่อป้องกันกลิ่นรบกวนและควรแยกจากห้องนอนอย่างเด็ดขาด ส่วนการสัญจรควรใช้ชานและระเบียงเป็นศูนย์กลางการสัญจรแนวนอนในการเชื่อมโยงกับส่วนอื่น ๆ ของอาคาร สำหรับบันไดใช้เป็นทางสัญจรทางแนวดิ่งสำหรับเชื่อมโยงลานบ้านกับพื้นบ้าน การศึกษาวิจัยครั้งนี้ คาดว่าน่าจะเป็นประโยชน์ส่วนหนึ่งและเป็นแนวทางช่วยในการออกแบบสภาพแวดล้อมกายภาพที่อยู่อาศัยในบริเวณที่ราบเชิงเขาบรรทัดในโครงการสร้างจริงทำจริงและหรือน่าจะเป็นประโยชน์สำหรับผู้ที่จะทำการศึกษาวิจัยในเรื่องที่มีลักษณะคล้ายคลึงกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านการพัฒนาที่อยู่อาศัยในเขตชนบท ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการพัฒนาชนบทสมบูรณ์ตามนโยบายของรัฐที่ตั้งไว้