การสอนวิธีใช้ห้องสมุดในมหาวิทยาลัยในประเทศไทย

Abstract

วัตถุประสงค์ของการวิจัยครั้งนี้ เพื่อศึกษาสภาพการสอนวิธีใช้ห้องสมุดในมหาวิทยาลยทุกแห่งในประเทศไทย และศึกษาโดยละเอียดถึงการเรียนการสอนวิชาวิธีใช้ห้องสมุดที่จัดเป็นวิชาบังคับหรือวิชาเลือกในหลักสูตรสำหรับนิสิตนักศึกษาระดับปริญญาตรีในมหาวิทยาลัยที่เปิดสอนวิชาดังกล่าวนี้ 9 แห่ง ได้แก่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์มหาวิทยาลัยศิลปากร มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยขอนแก่น มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยขอนแก่น มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหงและมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร อันจะทำให้ทราบถึงความเหมาะสมของจุดมุ่งหมาย เวลาที่กำหนดไว้ในหลักสูตร เนื้อหา วิธีสอน และการใช้อุปกรณ์การสอนรวมทั้งการวัดผล ปัญหาของการเรียนการสอน ตลอดถึงความต้องการและข้อเสนอแนะของผู้สอนและนิสิตนักศึกษา วิธีดำเนินการวิจัย ใช้การค้นคว้าจากหนังสือ บทความวารสาร และสิ่งพิมพ์ต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการสอนวิธีใช้ห้องสมุด สัมภาษณ์ และส่งแบบสอบถามไปยังผู้สอนวิชาวิธีใช้ห้องสมุด 31 คน และนิสิตนักศึกษาที่ได้เรียนวิชานี้ในภาคต้น ปีการศึกษา 2517 จำนวน 2,155 คน ได้รับแบบสอบถามคืนจากผู้สอน 30 ฉบับ คิดเป็นร้อยละ 96.77 และจากนิสิตนักศึกษา 1,817 ฉบับ คิดเป็นร้อยละ 84.32 จากการสำรวจทำให้ทราบว่า ได้มีการสอนวิธีใช้ห้องสมุดแก่นิสิตนักศึกษาในมหาวิทยาลัยทั้งระดับปริญญาตรี และระดับที่สูงกว่าปริญญาตรี การสอนแบ่งออกเป็นสองแบบ คือแบบไม่เป็นทางการ (Informal Library Instruction )และเป็นแบบทางการ (Formal Library Instruction ) การสอนวิธีใช้ห้องสมุดแบบเป็นทางการ หมายถึง การปฐมนิเทศ เรื่องห้องสมุด (Library Orientation) และการสอนเรื่องห้องสมุด (Library Instruction) การปฐมนิเทศ เรื่องห้องสมุด ได้แก่ การบรรยายเรื่องห้องสมุดในวันปฐมนิเทศ นิสิตนักศึกษา (Orientation Lecture) และการนำชมห้องสมุด (Library Tour) ส่วนการสอนเรื่องห้องสมุดนั้น เป็นการให้ความรู้เรื่องห้องสมุดอย่างละเอียด การสอนเรื่องห้องสมุดแก่นิสิตนักศึกษาระดับปริญญาตรี และระดับที่สูงกว่าปริญญาตรี แตกต่างกัน กล่าวคือ การสอนเรื่องห้องสมุดแก่นิสิตนักศึกษาระดับปริญญาตรี ส่วนใหญ่จัดเป็นวิชาบังคับหรือวิชาเลือกในหลักสูตร และให้หน่วยกิต แต่การสอนเรื่องห้องสมุดแก่นิสิตนักศึกษาระดับสูงกว่าปริญญาตรียังไม่กำหนดเป็นวิชาหนึ่งในหลักสูตร เท่าที่ปฎิบัติกันอยู่จัดสอนเป็นส่วนหนึ่งของวิชาวิจัยเท่านั้น สำหรับผลการวิจัยการเรียนการสอนวิชาวิธีใช้ห้องสมุดที่จัดเป็นวิชาบังคับหรือวิชาเลือกในหลักศูตรสำหรับนิสิตนักศึกษาระดับปริญญาตรีใน 9 มหาวิทยาลัย ปรากฏว่าผู้สอนวิชาวิธีใช้ห้องสมุด 24 คน จากจำนวนทั้งหมด 30 คน เป็นหญิง 25 คน มีตำแหน่งเป็นอาจารย์ และผู้สอน 18 คน มีวุฒิปริญญาโทสาขาวิชาบรรณารักษศาสตร์ ผู้สอน 26 คน ไม่เคยได้รับการศึกษาอบรมเกี่ยวกับวิธีสอนวิชาวิธีใช้ห้องสมุดโดยเฉพาะ แต่ได้ศึกษาหาความรู้ด้วยตนเอง นอกจากต้องสอนวิชาวิธีใช้ห้องสมุดแล้ว ผู้สอนส่วนใหญ่จำนวน 12 คน ต้องสอนวิชาอื่นและช่วยงานของห้องสมุดด้วย ในการสอนวิชานี้ผู้สอน 22 คน ชอบสอนวิชานี้มาก จึงพยายามปรับปรุงการสอนอยู่เรื่อย ๆ เท่าที่เวลาจะอำนวย นิสิตนักศึกษาที่ได้เรียนวิชาวิธีใช้ห้องสมุดส่วนใหญ่ ร้อยละ 61.75 เป็นหญิงร้อยละ 85.31 ไม่เคยเรียนวิชาวิธีใช้ห้องสมุดมาก่อนที่จะเข้าเรียนในมหาวิทยาลัย และส่วนใหญ่ร้อยละ 95.60 เรียนวิชาวิธีใช้ห้องสมุดในมหาวิทยาลัยของตนเป็นวิชาบังคับและได้มีโอกาสใช้ห้องสมุดเพื่อการศึกษาค้นคว้าสำหรับการเรียนวิชาการต่าง ๆ พอสมควร สำหรับความมุ่งหมายของหลักสูตรวิชาวิธีใช้ห้องสมุด เนื้อหาวิชา และเวลาที่กำหนดไว้ในหลักสูตร โดยเฉลี่ยแล้วผู้สอนและนิสิตนักศึกษามีความเห็นว่าเหมาะสมแล้ว ในด้านการเรียนการสอน ผู้สอน 29 คน จากจำนวนทั้งสิ้น 30 คนเตรียมการสอนเป็นรายสัปดาห์ และโดยเฉลี่ยแล้วใช้วิธีสอนแบบบรรยายมาที่สุด ให้ค้นคว้าและทำรายงานปานกลาง ให้ทำแบบฝึกหัดน้อย อภิปรายและเชิญวิทยากรมาบรรยายน้อยที่สุด ผู้สอนทุกคนได้ใช้อุปกรณ์การสอนเป็นบางครั้ง โดยใช้กระดานดำและของจริงมากที่สุด ใช้รูปภาพและคู่มือการใช้ห้องสมุดน้อย ใช้ภาพยนตร์ ฟิล์มสตริป และสไลด์น้อยที่สุด เพื่อเป็นการทดสอบผลการเรียนการสอน ผู้สอนได้กำหนดให้มีการทดสอบวิชานี้ 2 ลักษณะ คือ ทดสอบปลายภาคการศึกษาครั้งเดียว และทดสอบสองครั้งในตอนกลางภาคการศึกษาและปลายภาคการศึกษา โดยใช้ข้อสอบแบบปรนัยมากที่สุด ผู้สอนส่วนใหญ่ 17 คน จากจำนวนทั้งสิ้น 30 คนไม่มีปัญหาเกี่ยวกับหลักสูตรที่ใช้อยู่ ผู้สอน 20 คน ไม่มีปัญหาในด้านการวัดผล แต่ผู้สอนส่วนใหญ่จำนวน 20 คนและ 22 คน มีปัญหาในด้านการสอนและการใช้อุปกรณ์การสอนตามลำดับ กล่าวคือ ในด้านการสอนนิสิตนักศึกษาลอกแบบฝึกหัดซึ่งกันและกัน ตลอดจนขาดหนังสือ สิ่งพิมพ์ที่จะใช้ค้นคว้าประกอบบทเรียนและการสอน ในด้านการใช้อุปกรณ์การสอนมีปัญหาเนื่องจากอุปกรณ์การสอนมีไม่พอเพียง เพื่อปรับปรุงการเรียนการสอนวิชาวิธีใช้ห้องสมุด โดยเฉลี่ยแล้วผู้สอนต้องการหนังสือ สิ่งพิมพ์ที่เกี่ยวข้องกับวิชาวิธีใช้ห้องสมุดมากขึ้น เพื่อที่จะได้ใช้ค้นคว้าศึกษาหาความรู้มากที่สุด ต้องการให้เพิ่มจำนวนผู้สอนวิชาวิธีใช้ห้องสมุด จัดสรรงบประมาณเพื่อใช้เป็นค่าใช้จ่ายในการจัดทำอุปกรณ์การสอนปานกลาง สิ่งที่ต้องการน้อยที่สุด คือ ให้ลดชั่วโมงการช่วยทำงานในห้องสมุด และนิสิตนักศึกษาในแต่ละมหาวิทยาลัยก็มีความต้องการให้ผู้สอนใช้อุปกรณ์การสอนให้มากขึ้น และให้มีการเรียนโดยการปฏิบัติบ้างเพื่อที่จะทำให้เข้าใจและจดจำเนื้อหาได้ดียิ่งขึ้น นอกจากนี้ ผู้สอนและนิสิตนักศึกษาได้แสดงความคิดเห็นและข้อเสนอแนะแนวทาง เพื่อปรับปรุงการเรียนการสอนวิชาวีใช้ห้องสมุดในแต่ละมหาวิทยาลัยให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น ข้อเสนอแนะ 1. อาจารย์ผู้สอนวิชาการต่าง ๆ ในมหาวิทยาลัย ไม่ควรสอนด้วยวิธีบรรยายเพียงวิธีเดียว จะทำให้นิสิตนักศึกษามองไม่เห็นความจำเป็นในการค้นคว้าเพิ่มเติม และขาดทักษะในการค้นคว้าหาความรู้ด้วยตนเอง ควรใช้วิธีสอนหลาย ๆ แบบ เพื่อกระตุ้นให้นิสิตนักศึกษาเห็นคุณค่าของห้องสมุด และมีโอกาสได้ใช้ทักษะในการค้นคว้าหาความรู้ด้วยตนเอง โดยจัดกิจกรรมที่ใช้ห้องสมุดเพื่อการศึกษาค้นคว้าให้นิสิตนักศึกษาอย่างสม่ำเสมอ และควรติดตามความเคลื่อนไหวของห้องสมุดเป็นประจำ เพื่อจะได้แนะนำหนังสือ สิ่งพิมพ์ต่าง ๆ ในสาขาวิชาที่ตนสอนแก่นิสิตนักศึกษา 2. ควรจัดให้มีการสอนวิธีใช้ห้องสมุดในช่วงระยะเวลาอันสั้น หรือจัดสอนวิธีใช้ห้องสมุดเป็นเส่วนหนึ่งของวิชาต่าง ๆ แก่นิสิตนักศึกษาในคณะที่ไม่มีโอกาสได้เรียนวิชาวิธีใช้ห้องสมุดที่จัดเป็นวิชาบังคับหรือวิชาเลือกเสรี 3. ข้อมูลจากการวิจัย ตลอดจนความคิดเห็นและข้อเสนอแนะต่าง ๆ ในครั้งนี้ ผู้สอนวิธีใช้ห้องสมุดควรใช้เป็นแนวทางเพื่อปรับปรุงการเรียนการสอนวิธีใช้ห้องสมุด