ลักษณะร้อยกรองพื้นถิ่นอีสาน

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อจะศึกษาวิเคราะห์ถึงที่มาและวิวัฒนาการของการสร้างบทร้อยกรองพื้นถิ่นอีสาน นอกจากนั้นยังต้องการวิเคราะห์ถึงรูปลักษณ์ เนื้อหา และลักษณะการใช้บทร้อยกรองของชาวพื้นถิ่นอีสานอีกด้วย ผลจากการศึกษาวิจัยพบว่า สภาพสังคมทำให้เกิดบทร้อยกรองขึ้นมา ประกอบกับชาวพื้นถิ่นอีสานรวมไปถึงชาวไทยทั่วไปมีนิสัยเจ้าบทเจ้ากลอนชอบพูดถ้อยคำให้คล้องจองกัน แรก ๆ จะเป็นถ้อยคำที่มีสัมผัสอย่างสั้น ๆ ไม่กี่คำ และจึงขยายวรรคจนเกิดเป็นบทร้อยกรองขนาดยาวขึ้นมา และไม่ว่าชาวพื้นถิ่นอีสานจะเรียกชื่อบทร้อยกรองให้แตกต่างเช่นไรก็ตาม แต่โดยรูปลักษณ์ที่ปรากฏแล้ว บทร้อยกรองเหล่านั้นล้วนแล้วแต่มีลักษณะสัมผัสแบบร่ายยาวของทางภาคกลางนั่นเอง ทางด้านเนื้อหาของบทร้อยกรองที่ผู้วิจัยหยิบยกขึ้นมาวิเคราะห์ทั้งหมด 6 ชนิด คือ ปริศนาคำทาย ผญา คำสู่ขวัญ บทเซิ้งต่าง ๆ หมอลำ แลเพลงสำหรับเด็กนั้น แม้จะมีความหลากหลายกันอย่างไรก็ตาม แต่ก็พอสรุปได้ว่า บทร้อยกรองพื้นถิ่นอีสานจะสะท้อนสภาพของสังคมพื้นถิ่นออกมาอย่างค่อนข้างรอบด้าน ไม่ว่าจะทางรูปธรรมหรือนามธรรม ยิ่งไปกว่านั้น บทร้อยรกรองเป็นจำนานมากจะบรรจุเนื้อหาที่เกี่ยวกับคติสอนใจ หรือข้อชี้แนะให้ผู้คนในสังคมประพฤติปฏิบัติตาม จึงพออนุมานได้ว่า บทร้อยกรองพื้นถิ่นอีสานมีเนื้อหาที่ไปเอื้อต่อการสร้างความสงบสุขของสังคมได้ในลักษณะหนึ่ง สำหรับส่วนที่กล่าวถึงลักษณะการใช้บทร้อยกรองของชาวพื้นถิ่นอีสานนั้น สรุปได้เป็น 2 ประเด็น คือ ใช้เพื่อควบคุมสังคม และใช้เพื่อความบันเทิง ในส่วนของการใช้เพื่อควบคุมสังคม แสดงให้เห็นว่าชาวพื้นถิ่นอีสานได้นำเอาความเชื่อดั้งเดิม ความประพฤติที่ควรปฏิบัติและหลักคำสอนทางพุทธสาสนามาผสานกันแต่งสร้างเป็นบทร้อยกรองขึ้นมา เพื่อบังคับใช้กับผู้คนร่วมสังคมได้อย่างน่าชมเชย ส่วนการใช้บทร้อยกรองเพื่อความบันเทิงนั้นก็มิได้มุ่งแต่ความบันเทิงสถานเดียว มักจะมีจุดมุ่งหมายอื่น เช่น เพื่อใช้ฝึกเชาวน์ปัญญา หรือเพื่อกล่อมเด็ก เป็นต้น