พระอภัยมณี : การศึกษาในเชิงวรรณคดีวิจารณ์

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีจุดมุ่งหมายที่จะศึกษาลักษณะเด่นของเรื่องพระอภัยมณีในด้านต่างๆ 3 ด้าน ด้วยกัน คือ แก่นเรื่อง ลักษณะตัวละคร ระบบสัญญลักขณ์และภาพพจน์ ในบทที่ 1 ผู้เขียนได้กล่าวถึงสาเหตุที่เลือกทำวิทยานิพนธ์เรื่องนี้ว่า เนื่องมาจากความสนใจในวรรณคดีวิจารณ์แผนใหม่ และในงานประพันธ์ของสุนทรภู่ โดยเฉพาะเรื่องพระอภัยมณี ในบทที่ 2 เป็นการศึกษาแก่นเรื่องย่อยซึ่งมีอยู่ทั้งหมด 4 แก่น แก่นแรก คือ การเดินทางผจญภัยซึ่งเป็นการสร้างประสบการณ์ให้แก่ตัวเอก เพื่อให้มีลักษณะเป็นบุคคลในอุดมคติทั้งในด้านการดำเนินชีวิตส่วนตัวและส่วนรวม แก่นเรื่องที่ 2 คือการศึกษาวิชา มีความเกี่ยวกันกับแก่นเรื่องแรก โดยเป็นการเตรียมตัวให้แก่ตัวเอกก่อนที่จะออกผจญภัย แก่นเรื่องที่ 3 ว่าด้วยการพลัดพรากของตัวละครและการขาดความอบอุ่นภายในครอบครัวซึ่งเกี่ยวเนื่องกับแก่นที่ 4 ความขัดแย้งระหว่างพ่อแม่ลูก แก่นที่ 3 และ 4 นี้น่าจะมีผลมาจากชีวิตส่วนตัวสุนทรภู่ ซึ่งมีลักษณะใกล้เคียงกับชีวิตบางแง่ของตัวละคร แก่นเรื่องย่อยทั้ง 4 นี้ แสดงลักษณะโครงเรื่องของวรรณคดีไทยทั่วๆ ไป และในขณะเดียวกัน ก็มีลักษณะเฉพาะของสุนทรภู่ปรากฏอยู่ด้วย ในบทที่ 3 กล่าวถึงลักษณะเด่นของตัวละคร ได้แก่ พระอภัยมณี ตัวละครหญิง และตัวละครที่เป็นอมนุษย์ ตัวละครเหล่านี้มีลักษณะเด่นที่เป็นตัวของตัวเอง ต่างไปจากตัวละครในเรื่องวรรณคดีอื่นๆ ซึ่งมักจะมีแบบตายตัว โดยเฉพาะพระอภัยมณีนั้น มีลักษณะต่างจากตัวเอกในเรื่องอื่นๆ มาก ซึ่งทำให้ผู้อ่านสามารถจดจำตัวพระอภัยมณีได้ดี ส่วนตัวละครหญิงนั้นก็มีบทบาทที่แปลกและเด่น ซึ่งมีเค้าที่แสดงว่าสุนทรภู่ได้อิทธิพลมาจากบุคคลใกล้ชิดและเหตุการณ์ในสมัยนั้นด้วย บทที่ 4 ศึกษาระบบสัญญลักขณ์และภาพพจน์ อันได้แก่สัญญลักขณ์ของทะเลและเพลงปี่ ซึ่งมีความผูกพันกับลักษณะของตัวละครและแก่นเรื่อง ในแง่ที่ว่าตัวละครมีความว้าเหว่แฝงอยู่ และแก่นเรื่องก็กล่าวถึงการขาดความอบอุ่นในครอบครัว บทที่ 5 เป็นการศึกษาเพื่อกำหนดประเภทของเรื่องพระอภัยมณีผู้เขียนเห็นว่า พระอภัยมณีน่าจะจัดให้อยู่ในประเภทโรมานซ์ตามหลักการแบ่งประเภทวรรณคดีสากล และเรื่องโรมานซ์นี้น่าจะตรงกับศัพท์วรรณคดีไทยว่า เรื่องประโลมโลก