ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์ต่อการปฏิบัติทางด้านสุขภาพอนามัยของประชาชน แขวงสี่พระยาและมหาพฤฒาราม

Abstract

การศึกษามีจุดมุ่งหมายเพื่อทราบข้อเท็จจริง และปัจจัยที่มีความสัมพันธ์ต่อการปฏิบัติทางด้านสุขภาพอนามัยของประชาชนที่อาศัยอยู่ในเขตเมือง ข้อมูลที่ใช้ในการศึกษา ได้จากข้อมูลในโครงการวิจัยเรื่อง “การใช้บริการทางการแพทย์และสาธารณสุข แขวงสี่พระยาและมหาพฤฒาราม พ.ศ. 2518” อันเป็นโครงการวิจัยร่วมของคณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล และสำนักอนามัย กรุงเทพมหานคร ได้ทำการเก็บข้อมูลในระหว่างเดือนมีนาคม ถึง เมษายน พ.ศ. 2519 โดยวิธีสัมภาษณ์ มีนักศึกษาของคณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ในชั้นปีสุดท้าย จำนวน 30 คน เป็นพนักงานสัมภาษณ์ ประชากรที่ศึกษาได้ทำการสุ่มตัวอย่างจากประชากรที่อาศัยอยู่ในแขวงสี่พระยาและมหาพฤฒาราม สุ่มตัวอย่างโดยวิธีสุ่มอย่างมีระบบ ถือครัวเรือนเป็นหน่วยในการสุ่ม สุ่มได้ครัวเรือนจำนวน 538 ครัวเรือน มีประชากรตกเป็นตัวอย่าง 3,663 คน การสัมภาษณ์ทำการสอบถามสมาชิกของครัวเรือนที่อายุ 20 ปีขึ้นไป ที่สามารถให้ข้อมูลและรายละเอียดของสมาชิกคนอื่น ๆ ในครอบครัวได้ ผลการวิจัยได้ว่า 1. ลักษณะการปฏิบัติทางด้านสุขภาพอนามัย ในเรื่องเกี่ยวกับการปลูกฝีฉีดวัคซีน (การรับภูมิคุ้มกัน) ของเด็กอายุต่ำกว่า 5 ปี ได้รับภูมิคุ้มกันแต่ละชนิด (มี D.P.T, B.C.G, small pox และ polio) มากกว่าร้อยละ 65 ขึ้นไป สัดส่วนในการรับภูมิคุ้มกันของเด็กระหว่างเชื้อชาติไทยและจีน และระหว่างความสัมพันธ์กับหัวหน้าครอบครัวอย่างใกล้ชิดและห่าง ๆ ไม่แตกต่างกัน 2. การปฏิบัติตัวก่อนคลอด การคลอด และการปฏิบัติตัวหลังคลอด ของสตรีอายุ 15-49 ปี ที่แต่งงานอยู่กินกับสามี ปรากฏว่าสตรีที่ตั้งครรภ์ของครรภ์สุดท้ายในรอบ 5 ปี ส่วนใหญ่มากกว่า 3 ใน 4 ได้ทำการตรวจครรภ์ก่อนคลอด และส่วนมากใช้บริการที่โรงพยาบาลของเอกชน การคลอดร้อยละ 81.78 คลอดมีชีวิต ส่วนใหญ่ไปคลอดที่โรงพยาบาลเอกชน สำหรับการตรวจหลังคลอดมีสัดส่วนต่ำกว่าการตรวจครรภ์ก่อนคลอด สำหรับปัจจัยที่นำมาศึกษาหาความสัมพันธ์คืออายุและการศึกษา และความแตกต่างในการปฏิบัติตัวก่อนคลอด การคลอดและการปฏิบัติตัวหลังคลอด ไม่พบความสัมพันธ์และความแตกต่างที่แน่ชัด 3. การเจ็บป่วยและการรักษาในรอบ 1 ปี ประชาชนที่เจ็บป่วยมีร้อยละ 29.24 ของประชากรที่ศึกษาทั้งหมด ในจำนวนผู้ที่เจ็บป่วยกว่าครึ่งเล็กน้อย ป่วยด้วยโรคระบบทางเดินหายใจ รองลงมาป่วยด้วยโรคระบบทางเดินอาหาร การทำการรักษาส่วนใหญ่นิยมทำการรักษาที่คลินิกแพทย์เอกชน รองลงมาซื้อยาไปรักษาเองที่บ้าน ปัจจัยต่าง ๆ ที่นำมาศึกษาผลต่อการเจ็บป่วยและการรักษาในรอบ 1 ปี ปรากฏว่าไม่มีความสัมพันธ์และไม่พบความแตกต่างอย่างแน่ชัด 4. การคุมกำเนิด ศึกษาในสตรีอายุ 15-49 ปี ที่แต่งงานอยู่กินกับสามี มีการปฏิบัติในการคุมกำเนิดร้อยละ 46.67 ส่วนมากใช้วิธีทำหมัน (โดยเฉพาะสตรีที่มีอายุตั้งแต่ 30 ปีขึ้นไป) รองลงมารับประทานยาเม็ดคุมกำเนิด สถานที่ที่รับบริการในการคุมกำเนิด ส่วนใหญ่ไปรับบริการที่โรงพยาบาลของรัฐ รองลงมารับบริการที่โรงพยาบาลเอกชน สำหรับสตรีที่มีอายุต่ำกว่า 30 ปีลงไป ส่วนใหญ่ใช้วิธีคุมกำเนิดแบบไม่ถาวรที่ใช้มากได้แก่รับประทานยาเม็ดคุมกำเนิด ส่วนสตรีที่มีอายุตั้งแต่ 30 ปีขึ้นไป การคุมกำเนิด โดยวิธีถาวรได้แก่การทำหมัน มีสัดส่วนสูง สตรีที่อาศัยอยู่ในย่านที่อยู่อาศัยส่วนใหญ่นิยมรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิด ในขณะที่สตรีที่อยู่ในย่านการค้าและย่านสลัม นิยมทำหมันมากกว่า สำหรับเชื้อชาติและการศึกษาจากการวิเคราะห์ไม่พบความแตกต่างของสัดส่วนในการปฏิบัติวิธีคุมกำเนิดอย่างแน่ชัด การศึกษาครั้งนี้มีข้อจำกัดของข้อมูล การปฏิบัติด้านสุขภาพอนามัยของประชาชนหลายแง่ ตลอดทั้งมิได้พิจารณาตัวแปรภายนอกที่สำคัญ ได้แก่ อิทธิพลทางการสื่อสารมวลชน (เช่นหนังสือพิมพ์ วิทยุ และโทรทัศน์) พฤติกรรมการดำเนินชีวิตในชุมชนและทัศนคติต่อระบบการให้บริการทางการแพทย์และสาธารณสุข ซึ่งเป็นเรื่องที่น่าศึกษาค้นคว้าในโอกาสต่อไป