การศึกษารูปแบบทางกายภาพเรือนแพทรงไทย กรณีศึกษา ชุมชนหัวเวียง ตำบลหัวเวียง อำเภอเสนา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

Abstract

เรือนแพทรงไทยเป็นอีกหนึ่งสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่อยู่คู่กับประเทศไทยและที่ราบลุ่มแม่น้ำภาคกลางมาเวลานาน แต่ในปัจจุบันกลับลดจำนวนลงเป็นอย่างมาก อีกทั้งองค์ความรู้เกี่ยวกับเรือนแพทรงไทยที่กล่าวในเชิงสถาปัตยกรรมมีอยู่จำนวนน้อย แม้จะคงมีเรือนแพอยู่บ้างในบางท้องที่ แต่จากการทบทวนวรรณกรรมสามารถสรุปได้ว่าเรือนแพเหล่านั้นส่วนใหญ่เป็นเรือนแพแบบร่วมสมัย ไม่ใช่เรือนแพทรงไทยที่เก่าแก่และมีคุณค่าทางสถาปัตยกรรมเฉกเช่นในอดีต จากการศึกษาที่ชุมชนหัวเวียง ต.หัวเวียง อ.เสนา จ.พระนครศรีอยุธยา พบว่าชุมชนแห่งนี้เคยเป็นตลาดน้ำที่มีเรือนแพทรงไทยอยู่เป็นจำนวนมากตลอดสองฝั่งของแม่น้ำน้อย แต่หลังจากที่ตลาดซบเซาเนื่องจากการตัดถนน เจ้าของเรือนแพร้านค้าเหล่านั้นจึงเลิกกิจการไป ทำให้เรือนแพทรงไทยเหล่านั้นถูกรื้อถอนหรือยกขึ้นตั้งบนเสาไปเป็นจำนวนมาก การศึกษาในครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาของชุมชนและเรือนแพทรงไทยในชุมชนหัวเวียง รูปแบบทางกายภาพดั้งเดิมของเรือนแพทรงไทย รวมไปถึงการสันนิษฐานและจำลองเรือนแพทรงไทยให้ใกล้เคียงกับลักษณะดั้งเดิม เพื่อทำให้เข้าใจได้ชัดเจนยิ่งขึ้น โดยวิธีการศึกษาจะทำการลงพื้นที่ศึกษาเพื่อสัมภาษณ์ชาวบ้านในชุมชนหัวเวียง สำรวจชุมชน และรังวัดเรือนแพทรงไทยที่ยังคงเหลือทั้งหมด เพื่อประเมินและทำการคัดเลือกเรือนแพต้นแบบ และนำมาศึกษาเพื่อหารูปแบบทางกายภาพดั้งเดิม ก่อนจะนำไปตรวจสอบซ้ำกับเรือนแพทรงไทยที่เหลือ เพื่อสรุปออกมาเป็นรูปแบบทางกายภาพของเรือนแพทรงไทยในชุมชนหัวเวียง จากการศึกษาพบว่ามีบ้านเรือนที่เคยเป็นเรือนแพทรงไทยที่ชุมชนหัวเวียงเหลืออยู่ทั้งหมด 10 หลัง โดยรูปแบบทางกายภาพของเรือนแพทรงไทยสรุปได้ดังนี้ ในส่วนวัสดุและโครงสร้างของเรือนแพทรงไทย พบว่าโครงสร้างของตัวเรือนตั้งอยู่บนคานแพซึ่งจะถ่ายน้ำหนักลงสู่เรือโป๊ะหรือลูกบวบด้านล่าง คานแพมีหน้าตัดกว้างค่อนไปทางจัตุรัส และมีรูในตำแหน่งเสาของตัวเรือน เพื่อให้เสาเสียบเข้าแบบสลักเดือยกับคานแพ เสาของเรือนแพทรงไทยจะมีขนาดเล็ก 4”x4” ได้รับการลบเหลี่ยมมุมเสาหรือถูกกลึงให้กลมอย่างสวยงาม ส่วนไม้พื้นจะวางพาดอยู่บนคานแพ ปิดหัวท้ายไม้พื้นด้วยพรึงซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของผนังที่มีลักษณะตีตามตั้งสอดเข้าลิ้นกับพรึงที่อยู่ด้านล่างและคอสองที่อยู่ด้านบน โครงสร้างหลังคามีลักษณะเช่นเดียวกับเรือนทรงไทย วัสดุมักใช้ไม้สักเป็นวัสดุหลักและใช้วัสดุมุงเป็นจาก แฝก หรือสังกะสี รูปทรงและผังพื้นของเรือนแพทรงไทยโดยรวมพบว่า มักมีความสมบูรณ์ในตัวเองและสมดุลแบบสมมาตรซ้ายขวา โดยสามารถแบ่งออกได้ 4 กลุ่มซึ่งใช้ ลักษณะของผังหลังคา ลักษณะช่วงเสา และ ตำแหน่งของตู้ติดตายเป็นเกณฑ์ในการอธิบายลักษณะของแต่ละประเภท