พุทธศาสนากับการก่อตัวของรัฐไทยแบบใหม่ในสมัยรัชกาลที่ 5 และรัชกาลที่ 6

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้ มีความประสงค์ที่จะศึกษาถึงความเปลี่ยนแปลงของความคิดทางพุทธ ศาสนาที่เกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 และรัชกาลที่ 6 โดยพิจารณาอย่างมีปฏิสัมพันธ์กับการก่อตัวของรัฐแบบใหม่ในสมัยรัชกาลที่ 5 ในการศึกษานี้ ได้พิจารณาพระพุทธศาสนาโดยผ่านแนวคิดของชนชั้นนำ ทั้งนี้เพราะชนชั้นนำมีบทบาทเป็นผู้กระทำการในการเปลี่ยนแปลงให้เกิดรัฐแบบใหม่ในสมัยรัชกาลที่ 5 ดังนั้นการพิจารณาแนวคิดทางพุทธศาสนาของชนชั้นนำโดยเฉพาะรัชกาลที่ 5 และรัชกาลที่ 6 จึงช่วยให้ได้เห็นความเปลี่ยนแปลงดังกล่าว ผลการศึกษาพบว่า ความคิดทางพุทธศาสนาที่เริ่มเปลี่ยนแปลงมาแต่สมัยต้นรัตนโกสินทร์ ได้เป็นรากฐานหรือเชื้อมูลให้แก่การปรับตัวในทางความคิดของชนชั้นนำในสมัยรัชกาล ที่ 5 ในกระบวนการของการปรับตัวทางความคิดของชนชั้นนำ พวกเขาก็ได้สร้างบทบาทในการเปลี่ยนรูปของรัฐให้กลายเป็นรัฐแบบใหม่ควบคู่ไปด้วย ความคิดทางพุทธศาสนาในสมัยรัชกาลที่ 5 มีลักษณะสำคัญคือ เน้นคำสอนที่มีลักษณะปฏิบัติได้ง่ายมากขึ้น และทำการเผยแผ่ให้แพร่หลายออกไป ขณะที่ในด้านบทบาทศาสนาพุทธได้สร้างเกียรติภูมิที่สำคัญให้ปรากฏในนานาประเทศด้วย สำหรับสมัยรัชกาลที่ 6 พุทธศาสนาได้มีบทบาทเป็นองค์ประกอบของ "อุดมการณ์ชาติ-ศาสนา-พระมหากษัตริย์" ที่เพิ่งเกิดขึ้นในสมัยนี้ รวมไปถึงบทบาทในเชิง "คุณธรรมของสังคม" คือเป็นเครื่องชี้นำความประพฤติของพลเมืองในชาติ