กุฏิก่ออิฐถือปูน

Abstract

ศึกษาพุทธานุญาตที่เกี่ยวกับแนวความคิด รูปแบบ ลักษณะ และองค์ประกอบต่างๆ ของกุฏิที่เป็นเสนาสนะสำหรับพักอาศัยของพระภิกษุสงฆ์ ในพุทธศาสนาที่มาในพระไตรปิฎก โดยได้เลือกศึกษาเฉพาะกุฏิก่ออิฐถือปูน ที่มีลักษณะทางสถาปัตยกรรมไทยเรือนเครื่องก่อ ซึ่งเป็นสิ่งปลูกสร้างในพระอารามหลวงต่างๆ ภายในเขตเกาะรัตนโกสินทร์และปริมณฑลใกล้เคียง ที่ได้มีการบูรณะปฏิสังขรณ์ในช่วงปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ถึงต้นรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ลักษณะทางสถาปัตยกรรมของกุฏิก่ออิฐถือปูนนี้ ในส่วนของรูปทรง องค์ประกอบ โครงสร้าง และการตกแต่งต่างๆ เมื่อนำมาตรวจสอบกับพุทธานุญาตแล้วปรากฏว่ามีความสอดคล้องกันในทุกๆ ด้าน และนอกจากนี้ยังได้แฝงไว้ซึ่งระเบียบแบบแผน ที่จะช่วยส่งเสริมการเรียนรู้ถึงฐานุศักดิ์ และการใช้งานเสนาสนะให้เหมาะสม ตรงตามวัตถุประสงค์ด้วยการสร้างนัยสำคัญต่างๆ เช่น การกำหนดตำแหน่งที่ตั้ง รูปทรง ขนาดสัดส่วน และการประดับตกแต่งองค์ประกอบต่างๆ เช่น ยอดจั่ว ปั้นลม กรอบเช็ดหน้า และซุ้มประตูของหมู่กุฏิ อันเป็นที่พักอาศัยของภิกษุที่มีสมณศักดิ์แตกต่างกันไป เช่น สมเด็จพระราชาคณะ พระราชาคณะ พระครู และพระทั่วๆ ไป เป็นต้น อีกทั้งยังมีการออกแบบวางผังหมู่กุฏิให้มีลักษณะที่แตกต่างกัน ซึ่งสันนิษฐานได้ว่า เป็นการออกแบบเพื่อให้สอดคล้องกับการปฏิบัติธรรมของภิกษุเถระ ภิกษุมัชฌิมา และภิกษุนวกะ เป็นต้น ส่วนภาพรวมของการจัดองค์ประกอบต่างๆ ภายในอาราม ซึ่งได้มีการแบ่งเป็นเขตพุทธาวาสและเขตสังฆาวาสนั้น ได้มีการจัดระเบียบแบบแผนให้มีความสัมพันธ์สอดคล้องกับพระธรรมวินัย และหลักการออกแบบควบคู่กันไป เช่น การแบ่งพื้นที่ออกเป็นเขตพระคันถธุระและพระวิปัสสนาธุระ การเว้นเขตอุปาจารที่ก่อให้เกิดการมีอาณาเขตครอบครอง อันนำมาซึ่งภาวะความสงบสงัดเป็นส่วนตัว การกำหนดตำแหน่งที่ตั้งของกุฏิเจ้าอาวาส การกำหนดแนวทางเดิน และการเข้าถึงการประดับตกแต่งผังบริเวณให้มีความร่มรื่น เป็นระเบียบเรียบร้อย อันจะนำมาซึ่งความเป็นอารามและเสนาสนะที่น่ารื่นรมย์ เหมาะสมกับการปฏิบัติธรรม เป็นต้น การศึกษากุฏิก่ออิฐถือปูนนี้ จึงอาจกล่าวได้ว่าเป็นการศึกษาถึงตัวอย่างของรูปแบบและองค์ประกอบของเสนาเสนะที่ได้มีพัฒนาการมาจนถึงความสมบูรณ์สอดคล้องกับพระธรรมวินัย และบริบทของสังคมไทยในช่วงระยะเวลาดังกล่าว ซึ่งอาจจะถือได้ว่า มีความเหมาะสมที่จะเป็นแบบอย่างในการ ...