นโยบายและบทบาทองค์กรภาครัฐในการพัฒนาที่อยู่อาศัยผู้มีรายได้น้อยในอาเซียน: กรณีศึกษากลุ่มประเทศผู้ก่อตั้งอาเซียน

Abstract

ปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชนด้านที่อยู่อาศัย Agenda 21 ได้กำหนดให้ประชากรทุกคนต้องมีที่อยู่อาศัยที่มีมาตรฐานและเพียงพอ นานาประเทศทั่วโลกได้ดำเนินการกำหนดนโยบายและมักมุ่งเน้นการแก้ไขปัญหาที่อยู่อาศัยผู้มีรายได้น้อย ในปี 2558 จะมีการรวมกลุ่มประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economics Community) : AEC คาดว่าจะมีการเปลี่ยนแปลงสถานการณ์ที่อยู่อาศัยในกลุ่มประเทศอาเซียน แต่ยังขาดการศึกษาในประเด็นนี้อยู่ วิยานิพนธ์นี้จึงมีวัตถุประสงค์ในการศึกษา นโยบายและบทบาทองค์กรภาครัฐในการพัฒนาที่อยู่อาศัยผู้มีรายได้น้อยในอาเซียน : กรณีศึกษากลุ่มประเทศผู้ก่อตั้งอาเซียน เพื่อเป็นบทเรียนนำมาปรับใช้เตรียมความพร้อมในการวางแผนต่อไป โดยการวิจัยจากเอกสาร การวิเคราะห์เนื้อหา การสัมภาษณ์ผู้เชี่ยวชาญด้านที่อยู่อาศัย และการจัดประชุมระดมความคิด กลุ่มผู้เชี่ยวชาญ ผลการศึกษาพบว่า 1. สถานการณ์ที่อยู่อาศัยในกลุ่มประเทศผู้ก่อตั้งอาเซียนทั้ง 5 ประเทศ ได้แก่ สิงคโปร์ มาเลเซีย ไทย อินโดนีเซีย และฟิลิปปินส์นั้น ประเทศที่ประสบปัญหาด้านที่อยู่อาศัยมากที่สุดคือ ฟิลิปปินส์ เนื่องจากการเพิ่มประชากรอย่างรวดเร็ว ความยากจน และการประสบภัยธรรมชาติที่รุนแรงบ่อยครั้ง รองลงมาคือ อินโดนีเซีย ซึ่งมีปัจจัยคล้ายฟิลิปปินส์แต่มีสถานะทางเศรษฐกิจดีกว่าทำให้ปัญหารุนแรงน้อยกว่า ลำดับถัดมาเป็นประเทศไทย มาเลเซีย และสิงคโปร์ตามลำดับ 2. ด้านบทบาทองค์กรภาครัฐ ด้านโครงสร้างองค์กรพบว่าภาครัฐได้ให้ความสำคัญกับการพัฒนาที่อยู่อาศัย โดยจัดตั้งองค์กรพัฒนาที่อยู่อาศัยทุกประเทศ โดย 4 ใน 5 ประเทศมีการตั้งเป็นหน่วยงานระดับกระทรวงและได้รวบรวมองค์กรที่เกี่ยวข้องไว้ในกระทรวงหรือหน่วยงานเดียวกัน เพื่อให้การดำเนินงานเป็นไปในทิศทางเดียวกันและเกือบทุกประเทศมีการกระจายอำนาจด้านการพัฒนาที่อยู่อาศัยสู่หน่วยงานส่วนท้องถิ่นโดยมี นโยบานระดับชาติกำกับ มีแต่ประเทศไทยประเทศเดียวที่ไม่ได้จัดตั้งองค์กรพัฒนาที่อยู่อาศัยในระดับกระทรวงและในกระทรวงที่การเคหะแห่งชาติสังกัดก็ไม่ได้มีองค์กรที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาที่อยู่อาศัยอยู่ในกระทรวงเดียวกัน และการกระจายอำนาจด้านการพัฒนาที่อยู่อาศัยสู่หน่วยงานปกครองท้องถิ่นก็ยังขาดองค์ความรู้และงบประมาณจึงยังไม่สามารถดำเนินการได้ 3. ด้านนโยบายภาครัฐ พบว่าทุกประเทศมีการกำหนดนโยบายที่อยู่อาศัยในระดับชาติ มีกฎหมายด้านการพัฒนาเมือง กฎหมายด้านการพัฒนาที่อยู่อาศัย และระบบการเงินเคหะการที่สนับสนุนการพัฒนาที่อยู่อาศัยผู้มีรายได้น้อย และมีการกำหนดนโยบายที่อยู่อาศัยในระดับชาติแบบบูรณาการ มีการดำเนินนโยบายอย่างต่อเนื่อง มีการปรับนโยบายให้เข้ากับสถานการณ์เป็นระยะและสม่ำเสมอ แต่ประเทศไทยมีนโยบายด้านที่อยู่อาศัยในระดับชาติเพียงบางช่วงไม่ต่อเนื่องและไม่สม่ำเสมอจึงทำให้ขาดแนวทางการดำเนินการในระยะยาว บทเรียนที่ได้จากการศึกษา คือการที่ประเทศที่จะสามารถพัฒนาที่อยู่อาศัยผู้มีรายได้น้อยให้ประสบความสำเร็จนั้น ปัจจัยที่สำคัญคือความตั้งใจของภาครัฐหรือ Political will และการดำเนินนโยบายแบบบูรณาการ ซึ่งพบในประเทศสิงคโปร์ ที่ได้เปรียบเนื่องจากเป็นประเทศเล็ก ภาครัฐได้ใช้นโยบายพัฒนาที่อยู่อาศัยเป็นนโยบายหลักในการสร้างประเทศ โดยจัดตั้งองค์กรและรวมหน่วยงานหรือกลไกที่เกี่ยวข้องไว้ในหน่วยงานเดียวกัน ทำให้การทำงานสามารถผลักดันการดำเนินงานให้เป็นไปในทิศทางเดียวกัน นอกจากนั้นยังมีการมีการติดตามประเมินผล และการปรับเปลี่ยนนโยบายให้ทันกับสถานการณ์ เช่นนโยบายที่อยู่อาศัยเพื่อการก้าวเข้าสู่ประชาคมอาเซียนของสิงคโปร์ และบทเรียนเรื่องนโยบายสนับสนุนให้ภาคเอกชนมีบทบาทในการพัฒนาที่อยู่อาศัยแก่ผู้มีรายได้น้อยของ รัฐบาลมาเลเซีย ซึ่งถ้าประเทศไทยสามารถนำนโยบายดังกล่าวมาปรับใช้ก็จะเกิดประโยชน์กับการพัฒนาที่อยู่อาศัยในอนาคต