หลักความรับผิดชอบในการปกป้องประชาชนในกฎหมายระหว่างประเทศ : ศึกษาบทบาทของคณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติในกรณีลิเบียระหว่างปี ค.ศ. 2010 - 2011

Abstract

การละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่างร้ายแรงที่เกิดขึ้นในรัฐ ถือเป็นปัญหาที่ประชาคมระหว่างประเทศจำต้องเผชิญมาโดยตลอด เดิมมีความพยายามนำ “หลักการแทรกแซงด้วยเหตุมนุษยธรรม” มาปรับใช้เพื่อแก้ปัญหา แต่ด้วยเหตุที่หลักเกณฑ์และกระบวนการทางกฎหมายในการเข้าคุ้มครองประชาชนไม่ชัดเจนทำให้ไม่ได้รับการยอมรับจากนานาอารยประเทศ จนต่อมามีการสร้าง “หลักความรับผิดชอบในการปกป้อง” อันเป็นหลักการที่พยายามกำหนดหลักเกณฑ์และกระบวนการทางกฎหมายให้กระจ่างชัดยิ่งขึ้น เช่น จำกัดขอบเขตการปรับใช้ให้แคบลงเหลือเพียงอาชญากรรมสี่ประเภท ได้แก่ อาชญากรรมฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ อาชญากรรมต่อมวลมนุษยชาติ อาชญากรรมสงคราม และอาชญากรรมล้างเผ่าพันธุ์ ปรับเปลี่ยนแนวคิดจากการแทรกแซงรัฐเพื่อมุ่งคุ้มครองประชาชนมากำหนดให้รัฐมีความรับผิดชอบในการปกป้องประชาชนในรัฐของตนก่อน หากรัฐล้มเหลวแล้วจึงให้ประชาคมระหว่างประเทศเข้าปกป้องประชาชนแทนรัฐนั้นต่อไป และกำหนดให้คณะมนตรีความมั่นคงสามารถใช้กำลังทางทหารได้แต่ผู้เดียว เป็นต้น ส่งผลให้หลักความรับผิดชอบในการปกป้องได้รับการยอมรับในมติของสมัชชาใหญ่ในที่ประชุมสุดยอดปี ค.ศ. 2005 อย่างไรก็ตาม หลักเกณฑ์และกระบวนการปฏิบัติต่อการนำไปใช้ต่อสถานการณ์จริงหลังจากนั้นก็ยังไม่มีความชัดเจน จนกระทั่งปี ค.ศ. 2010 – 2011 คณะมนตรีความมั่นคงนำหลักความรับผิดชอบในการปกป้องไปแก้ปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชนที่เกิดขึ้นในลิเบีย โดยมีการนำไปใช้ตั้งแต่ความรุนแรงได้ปะทุขึ้น ทั้งยังปรากฏว่ามีบุคลากรหรือองค์กรต่างๆ ในประชาคมระหว่างประเทศมีส่วนร่วมบรรเทาความรุนแรงเป็นจำนวนมาก ทำให้ทราบถึงหลักเกณฑ์และกระบวนการของหลักความรับผิดชอบในการปกป้องในทางปฏิบัติได้อย่างชัดเจนจนสามารถนำไปเป็นแนวบรรทัดฐานเพื่อใช้แก้ปัญหาในสถานการณ์ที่คล้ายคลึงกันในอนาคต อย่างไรก็ดี กรณีลิเบีย ก็ปรากฏถึงปัญหาในการปรับใช้กระบวนการของหลักความรับผิดชอบในการปกป้อง เช่น การไม่กำหนดรูปแบบการใช้กำลังทางทหารให้ชัดเจน หรือเน้นหนักแต่การบังคับใช้มาตรการทางทหารมากจนเกินไป เป็นต้น ซึ่งเป็นเรื่องที่ประชาคมระหว่างประเทศต้องร่วมกันนำมาหารือแก้ข้อบกพร่องเพื่อให้การเข้าคุ้มครองประชาชนในรัฐสมบูรณ์ยิ่งขึ้นต่อไป