สหสัมพันธ์ระหว่างการปนเปื้อนสารฆ่าวัชพืช กับผลต่อตับและไตของปลากะมัง Puntioplites proctozysron ในแม่น้ำน่าน อำเภอเวียงสา จังหวัดน่าน

Abstract

การใช้สารฆ่าวัชพืชอย่างหนักในจังหวัดน่าน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง อะทราซีน ไกลโฟเซต และพาราควอท ทำให้เกิดความกังวลเกี่ยวกับการปนเปื้อนของสารเหล่านี้ลงสู่แหล่งน้ำ จนอาจก่อให้เกิดผลกระทบต่อสิ่งมีชีวิตที่อาศัยในแหล่งน้ำ สารเหล่านี้ล้วนมีรายงานว่ามีผลเสียต่อสัตว์น้ำ งานวิจัยนี้จึงเลือกใช้ปลากะมัง Puntioplites proctozysron ซึ่งพบอาศัยอยู่ในแม่น้ำน่านเป็นสัตว์เฝ้าระวังเพื่อศึกษาผลกระทบของการปนเปื้อนของสารฆ่าวัชพืชเหล่านี้ต่อสัตว์ โดยเก็บตัวอย่างดินตะกอน น้ำ และปลากะมังจากแม่น้ำน่าน บริเวณใกล้พื้นที่เกษตร ในช่วงฤดูน้ำหลาก เดือนกรกฎาคมและตุลาคม พ.ศ. 2553 และในช่วงฤดูแล้ง เดือนมกราคมและเมษายน พ.ศ. 2554 และนำมาวิเคราะห์ปริมาณการปนเปื้อนของอะทราซีน ไกลโฟเซต และพาราควอท การวิเคราะห์ปริมาณการปนเปื้อนของสารฆ่าวัชพืชในดินตะกอนและน้ำ โดยใช้ HPLC และ GC-MS พบการปนเปื้อนของอะทราซีนในดินและน้ำในเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2553 และมกราคม พ.ศ. 2554 การวิเคราะห์ปริมาณการปนเปื้อนในเนื้อเยื่อตับและไตของปลากะมังโดยวิธี ELISA พบการตกค้างของอะทราซีน ไกลโฟเซต และพาราควอทในเนื้อเยื่อตับและไตของปลาในทุกเดือนที่ทำการศึกษา จากผลการศึกษา ค่า condition factor (CF) มีแนวโน้มที่มีค่าสูงขึ้น และลดต่ำลงเล็กน้อยในเดือนเมษายน พ.ศ. 2554 ค่า hepatosomatic index (HSI) มีค่าสูงและลดต่ำลงเล็กน้อยในเดือนมกราคม พ.ศ. 2554 และ renosomatic index (RSI) ไม่เห็นความแตกต่างที่ชัดเจนตลอดการศึกษา จากผลการศึกษาสหสัมพันธ์ด้วยสถิติ Pearson’s correlation matrices ระหว่างการปนเปื้อนของสารฆ่าวัชพืชในเนื้อเยื่อตับและไตของปลากะมังกับค่า CF, HSI และ RSI พบว่าการปนเปื้อนของอะทราซีนมีสหสัมพันธ์กับค่า CF และ RSI และไกลโฟเซทมีสหสัมพันธ์กับค่า HSI (P<0.05) พยาธิสภาพของตับที่เด่นชัด ได้แก่ vacuolization, malano-macrophage center (MMCs), pyknosis และ necrosis พยาธิสภาพของไตที่พบเด่นชัด ได้แก่ MMCs, glomerulus swelling, glomerulus shrinkage และ renal tubular degeneration เมื่อนำข้อมูลปริมาณการปนเปื้อนของสารฆ่าวัชพืชมาวิเคราะห์สหสัมพันธ์กับความผิดปกติที่พบในเนื้อเยื่อตับและไต พบว่ามีสหสัมพันธ์กันระหว่างข้อมูลปริมาณการปนเปื้อนของสารฆ่าวัชพืชบางชนิดกับการเกิดพยาธิสภาพในตับและไตบางอาการ ได้แก่ อาการ pyknosis, karyolysis, renal tubular cell degeneration และ glomerulus shrinkage จากผลการศึกษาทั้งหมด สรุปได้ว่า มีการปนเปื้อนของสารฆ่าวัชพืชทั้งสามชนิดในปลากะมัง ซึ่งการปนเปื้อนนี้มีความเชื่อมโยงกับความผิดปกติทางร่างกายหลายประการของปลากะมัง และการใช้ค่า CF, HSI และ RSI เป็น biomarker ควรใช้ร่วมกับพยาธิสภาพภายในเนื้อเยื่อเพื่อบ่งบอกสุขภาวะของปลาที่อาศัยอยู่ในแหล่งปนเปื้อนและใช้เป็นข้อมูลในการเฝ้าระวังผลของการปนเปื้อนของสารพิษในแหล่งน้ำ