การคาดการผลกระทบจากการกำหนดพื้นที่ริ้วสีเขียว : บริเวณพื้นที่ด้านตะวันออกของกรุงเทพมหานคร

Abstract

กรุงเทพมหานคร เป็นศูนย์รวมความเจริญของประเทศ คือเป็นศูนย์กลางของการบริหารประเทศ การค้า การศึกษา อุตสาหกรรม สาธารณูปการและสาธารณูปโภค สร้างความเลื่อมล้ำต่ำสูงระหว่างพื้นที่กรุงเทพฯกับเมืองอื่น ๆ ทั่วประเทศ จึงเป็นปัจจัยดึงดูดให้เกิดการอพยพเข้ามาหางานทำในกรุงเทพฯ ผลคือกรุงเทพฯ มีการเติบโตและขยายเมืองออกไปอย่างรวดเร็วและปราศจากากรวางแผนควบคุม ก่อให้เกิดความเสื่อมโทรมแก่ภาวะแวดล้อม เกิดการใช้ที่ดินอย่างขาดประสิทธิภาพและไม่ประหยัด แผนพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 5 (พ.ศ. 2525-2529) จึงได้วางแผนการพัฒนาเมืองหลักในภูมิภาค เมื่อรองรับแรงงานชนบทที่จะอพยพเข้ากรุงเทพฯ และวางมาตรการชลอ ความเติบโตของกรุงเทพฯ มาตรการประการหนึ่งคือ การกำหนดให้มีพื้นที่ริ้วสีเขียว(Green belt) ล้อมรอบกลางเมืองกรุงเทพฯ มิให้ขยายตัวออกไปรุกล้ำพื้นที่เกษตรกรที่อุดมสมบูรณ์ แต่ผังเมืองรวมและผังเมืองเฉพาะที่จะเป็นเครื่องมือในการบังคับใช้มาตรการดังกล่าว ยังไม่สามารถออกใช้ได้ พอดีกับการเกิดปัญหาน้ำท่วมหนักในพื้นที่ด้านตะวันออกของกรุงเทพฯ ในปี พ.ศ. 2513 จึงได้มีความคิดที่จะจัดให้มีพื้นที่ริ้วสีเขียวขึ้น เพื่อเป็นแนวทางระบายน้ำออกสู่ทะเล โดยกำหนดให้พื้นที่ริ้วสีเขียวอยู่ในพื้นที่บางส่วนของเขตมีนบุรี หนองจอก และลาดกระบัง เนื้อที่งบประมาณ 152 ตารางกิโลเมตร โดยตราเป็นข้อบัญญัติกรุงเทพมหานคร มีสาระสำคัญห้ามปลูกสร้าง ดัดแปลง ใช้หรือเปลี่ยนการใช้อาคารทุกชนิด ยกเว้น อาคารของทางราชการที่พักอาศัยประเภทบ้านเดี่ยว ยุ้งข้าว และระบบสาธารณูปโภคบางอย่าง และได้ดำเนินการตามโครงการป้องกันน้ำท่วม โดยการสร้างคันกั้นน้ำ ป้องกันมิให้น้ำทุ่งไหลเข้ามาในเขตเมืองกรุงเทพมหานคร ขุดลอกคลอง และขุดคลองใหม่ เพื่อช่วยระบายน้ำออสู่ทะเล มิให้ท่วมพื้นที่เกษตรกรเสียหาย และสร้างอาคารบังคับน้ำ เพื่อควบคุมมิให้น้ำจากทุ่งไหลเข้าท่วมพื้นที่ชุมชน มาตรการดังกล่าวย่อมก่อให้เกิดผลกระทบต่อพื้นที่ใกล้เคียงและแก่ตัวพื้นที่ริ้วสีเขียวเอง ในทางกายภาพคาดว่าจะเกิดผลกระทบหลายประการที่สำคัญคือ จะทำให้การใช้ที่ดินบางประเภทที่ถูกห้ามในพื้นที่ริ้วสีเขียว กระโดดข้ามไปเกิดขึ้นในพื้นที่หลังริ้วสีเขียว การใช้ที่ดินเพื่ออยู่อาศัยจะขยายตัวเข้าไปในพื้นที่ริ้วสีเขียวในระยะเวลาต่อไป เนื่องจากไม่มีข้อห้ามสร้างอาคารที่อยู่อาศัย และพื้นที่ดังกล่าวมีศักยภาพในการขยายตัวของการใช้ที่ดินค่อนข้างสูง ด้านเศรษฐกิจ คาดว่าจะทำให้ราคาที่ดินหน้าพื้นที่ริ้วสีเขียวแพงขึ้นในอัตราที่สูงขึ้น โดยพื้นที่หลังริ้วสีเขียวก็จะมีลักษณะแนวโน้มเหมือนกัน แต่ราคาที่ดินในพื้นที่ริ้วสีเขียว จะเพิ่มในอัตราที่ลดลง และผลกระทบนี้รวมกับผลกระทบทางกายภาพจะทำให้รายรับที่แต่ละสำนักงานเขตจัดเก็บในแต่ละปีจะขยายตัวในอัตราที่ต่ำลง แต่งบประมาณรายจ่ายกลับจะต้องเพิ่มขึ้นในอัตราที่สูงกว่าในอดีต เนื่องจากจะต้องใช้จ่ายในโครงการป้องกันน้ำท่วมโดยสม่ำเสมอ ผลกระทบด้านต่าง ๆ นี้จะส่งผลให้วัตถุประสงค์ในการกำหนดพื้นที่ริ้วสีเขียวเพิ่มสูงขึ้นมาก เนื่องจากเป็นพื้นที่จะรองรับการขยายตัวของชุมชนในอนาคตและที่สำคัญ คือ ทัศนคติที่ไม่ดีของประชาชนต่อนโยบายพื้นที่ริ้วสีเขียวจะเพิ่มขึ้น ผลกระทบด้านต่าง ๆ นี้จะส่งผลวัตถุประสงค์ในการกำหนดพื้นที่ริ้วสีเขียวไม่ประสบความสำเร็จ เนื่องจากชุมชนจะไม่หยุดอยู่เพียงหน้าแนวพื้นที่ริ้วสีเขียว แต่จะขยายเข้าไปในรูปของหมู่บ้านจัดสรร และการใช้ที่ดินเพื่อการอุตสาหกรรมจะกระโดดข้ามไปเกิดขึ้นหลักแนวริ้วสีเขียว วัตถุประสงค์เพื่อชะลอการเติบโตของเมืองจึงไม่ประสบผลสำเร็จและการขยายตัวของชุมชนในพื้นที่ริ้วสีเขียว ก็จะเพิ่มสิ่งก่อสร้างซึ่งขัดขวางการระบายน้ำตามโครงการป้องกันน้ำท่วม ผลจากการคาดการผลกระทบดังกล่าว ผู้วิจัยจึงได้เสนอแนะมาตากรเพื่อแก้ไขปัญหาดังกล่าว โดยการขยายเขตพื้นที่ริ้วสีเขียวออกไปจดสุดเขตกรุงเทพมหานคร ครอบคลุมพื้นที่ที่มีศักยภาพการรองรับการขยายตัวของพื้นที่ก่อสร้าง (Built Up Area) พร้อมกับการเพิ่มมาตรการห้ามก่อสร้างอาคาร โดยอาศัยฐานจาก พรบ.การผังเมือง พ.ศ. 2518 ซึ่งให้อำนาจในการกำหนดรายละเอียดได้มากกว่า นอกจากนี้ยังต้องมีมาตรการเสริมเพื่อลดความเสียเปรียบเชิงเศรษฐกิจของประชาชนในพื้นที่ริ้วสีเขียว เช่น การลดหรืองดภาษีบางอย่าง การสนับสนุนแก่เกษตรกร การผ่อนผันกิจกรรมบางอย่างที่ให้ผลตอบแทนทางเศรษฐกิจสูง แต่ไม่เป็นอุปสรรคต่อวัตถุประสงค์ของพื้นที่ริ้วสีเขียว เช่น การทำบ่อตกปลา หรือสถานที่เล่นกีฬาทางน้ำ การเสริมมาตรการ ในการระบายน้ำเพื่อมิให้เกิดภาวะน้ำท่วมขังจนทำให้ผลิตผลทางเกษตรเสียหาย และการดำเนินการวางแผนการพัฒนาพื้นที่ โดยใช้นโยบายการพัฒนาแบบมีหลายศูนย์กลาง เพื่อควบคุมการใช้ที่ดินแบบเมืองให้อยู่แต่ภายในศูนย์ชุมชนให้สอดคล้องกับผังเมืองรวมกรุงเทพมหานคร