แนวทางการใช้งานพื้นที่ว่างในสถานศึกษาที่ถูกยุบเลิกในจังหวัดพะเยา

Abstract

โรงเรียนประถมศึกษาในจังหวัดพะเยาถูกยุบเลิก ทำให้เกิดพื้นที่ว่างในโรงเรียนซึ่งไม่มีการวางแนวทางการใช้งานมากกว่า 30 แห่งกระจายตัวทั่วจังหวัดพะเยา ส่วนมากอยู่ในบริเวณชุมชนชนบท การวิจัยนี้ศึกษาวิธีการใช้งานและเงื่อนไขการใช้งานพื้นที่ว่างในโรงเรียนที่ถูกยุบเลิก จากการศึกษาทฤษฎีและการศึกษาพื้นที่ เพื่อให้เกิดกระบวนการหาแนวทางการใช้งานที่เหมาะสมสำหรับการนำไปใช้เสนอให้แก่คนในชุมชนอย่างเป็นระบบ การศึกษาทฤษฎีวัฒนธรรมการใช้งานพื้นที่ว่างในชุมชนระหว่างภาคเหนือของประเทศไทยกับต่างประเทศ เพื่อหารูปแบบ ความเป็นไปได้ และวิธีการใช้งานพื้นที่ว่างที่สามารถนำไปใช้กับพื้นที่ว่างในโรงเรียนได้ การศึกษาทฤษฎีการบริการเชิงนิเวศ (Ecosystem service) และโครงสร้างพื้นฐานสีเขียว (Green infrastructure) เพื่อทำความเข้าใจวิธีการใช้งานโครงสร้างพื้นฐานสีเขียวซึ่งส่งเสริมให้เกิดการบริการเชิงนิเวศ เป็นประโยชน์ต่อคนทั้งทางตรงและทางอ้อม การศึกษาทฤษฎีการวิเคราะห์พื้นที่เชิงภูมิทัศน์ (Site analysis) เพื่อใช้สร้างเกณฑ์สำหรับพิจารณาความเหมาะสมระหว่างวิธีการใช้งานกับพื้นที่ เมื่อนำวิธีการใช้งานตามวัฒนธรรมการใช้งานพื้นที่ว่างในชุมชนมารวมกับวิธีการใช้งานโครงสร้างพื้นฐานสีเขียวจะได้เป็นวิธีการใช้งานตามทฤษฎี แล้วนำมารวมกับวิธีการใช้งานพื้นที่โรงเรียนของคนในทุกชุมชนที่เกิดขึ้นแล้วในปัจจุบัน จากการศึกษาพื้นที่ เก็บข้อมูลโดยการสำรวจพื้นที่โรงเรียนและชุมชน สัมภาษณ์บุคคลที่มีความรู้ความเข้าใจในชุมชน เพื่อให้การใช้งานตามทฤษฎีกลายเป็นการใช้งานที่เป็นไปได้ จากนั้นจึงพิจารณาความเหมาะสมของวิธีการใช้งานกับพื้นที่ โดยการให้คะแนนความเหมาะสมของวิธีการใช้งานต่อปัจจัยทางวัฒนธรรมและธรรมชาติของแต่ละพื้นที่โรงเรียนด้วยเกณฑ์ที่ตั้งไว้ เพื่อให้เห็นศักยภาพและข้อจำกัดในการใช้งานของพื้นที่โรงเรียน ว่าการใช้งานใดที่ชาวชุมชนสามารถเข้าใช้ประโยชน์พื้นที่ว่างภายในโรงเรียนที่ถูกยุบเลิกด้วยตนเองได้ จากระดับง่ายจนถึงยาก จะได้ผลลัพธ์เป็นแนวทางการใช้งานซึ่งเหมาะสมกับพื้นที่โรงเรียนและชุมชนนั้น แสดงตัวอย่างการสร้างแบบจำลองการใช้งานพื้นที่ว่างในโรงเรียนเป็นลำดับสุดท้าย แนวทางการใช้งานที่ได้จากการวิจัยให้ประโยชน์ทั้งการบริการเชิงนิเวศและสอดคล้องกับความต้องการในปัจจุบันของคนในชุมชน ครอบคลุมวิธีการใช้งานจากวัฒนธรรมการใช้งานพื้นที่ว่างในชุมชนภาคเหนือ เสริมด้วยวิธีการใช้งานพื้นที่ว่างในชุมชนต่างประเทศ และแบบโครงสร้างพื้นฐานสีเขียว ที่อาจยังไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนในพื้นที่ศึกษา ในขณะที่เกณฑ์การวิเคราะห์ความเหมาะสมระหว่างการใช้งานกับพื้นที่ถูกกำหนดไว้อย่างกว้าง ๆ มีความยืดหยุ่น ไม่ตายตัวสามารถประยุกต์ใช้กับพื้นที่ต่างกัน เหมาะสมต่อการนำไปใช้เสนอเป็นข้อมูลให้แก่คนในชุมชนได้พิจารณาด้วยตนเองและสามารถต่อยอด พัฒนา หรือเปลี่ยนแปลงแนวทางนี้ได้ตามความต้องการของตน เพื่อการออกแบบอย่างมีส่วนร่วมในลำดับต่อไป ซึ่งกระบวนการวิจัยนี้สามารถเป็นแบบอย่างให้กับการเปลี่ยนแปลงการใช้งานพื้นที่ว่างใด ๆ ให้เกิดประโยชน์ต่อชุมชน ไม่เฉพาะคนในชนบทซึ่งเป็นพื้นที่ศึกษาเท่านั้น แต่ยังสามารถนำไปใช้กับพื้นที่กึ่งเมืองกึ่งชนบท และเมืองได้ด้วย คำสำคัญ : โรงเรียนประถมที่ถูกยุบ, การเปลี่ยนแปลงการใช้พื้นที่