นิเวศวิทยาและชีววิทยาประมงของปูแสมสกุล Neoepisesarma ในป่าชายเลนอ่าวปากพนัง จังหวัดนครศรีธรรมราช

Abstract

การศึกษานิเวศวิทยาและชีววิทยาประมงของปูแสมสกุล Neoepisesarma บริเวณป่าชายเลนปลูกที่มีอายุต่างกัน 4 แห่งในอ่าวปากพนัง จังหวัดนครศรีธรรมราช ตั้งแต่เดือนตุลาคม 2547 ถึงเดือนธันวาคม 2548 พบปูแสมสกุล Neoepisesarma mederi เป็นชนิดเด่นรองลงมาได้แก่ปูแสมสกุล N. singaporensis และ N. chengtongense ความหนาแน่นของปูแสมมีความแตกต่างกันในแต่ละบริเวณที่ทำการศึกษา โดยพบความหนาแน่นสูงสุดในป่าชายเลนปลูกอายุ 13 ปี คลองอ้ายฮ้อซึ่งเป็นแหล่งประมงปูแสมที่สำคัญในบริเวณอ่าวปากพนัง ลักษณะดินตะกอน โดยเฉพาะอนุภาคดินเหนียว การท่วมถึงของน้ำทะเล ความเค็ม และปริมาณอินทรีย์สารเป็นปัจจัยสิ่งแวดล้อมที่มีผลต่อความหนาแน่นของปูแสม ความหนาแน่นของปูแสมมีค่าสูงในช่วงฤดูฝนระหว่างเดือนตุลาคมถึงเดือนพฤศจิกายน ปูแสมจัดว่าเป็นสัตว์ที่กินทั้งพืชและสัตว์ในป่าชายเลน โดยเฉพาะเศษซากใบไม้ เพื่อพิจารณาจากกระเพาะอาหารของปูแสมทั้ง 3 ชนิดป่าชายเลนปลูกบริเวณอ่าวปากพนังจึงเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยและแหล่งอาหารของปูแสม การศึกษาการเจริญของอวัยวะสร้างเซลล์สืบพันธุ์เพศผู้และเพศเมียของปูแสม N. mederi โดยพิจารณาจากลักษณะทางสัณฐานประกอบกับลักษณะทางเนื้อเยื่อสามารถจำแนกการเจริญของรังไข่ได้เป็น 5 ระยะ ส่วนการเจริญของอวัยวะสร้างเซลล์สืบพันธุ์เพศผู้ไม่พบการเปลี่ยนแปลงของขนาดและสีชัดเจนเช่นที่พบในรังไข่ ลักษณะทางเนื้อเยื่อภายในอัณฑะพบมีเซลล์สืบพันธุ์ในระยะต่างๆ เจริญอยู่ภายในเยื่อหุ้มเดียวกัน อัตราส่วนเพศของปูแสมเพศผู้ต่อปูแสมเพศเมียเท่ากับ 1:1.5 พบปูแสมชนิด N. mederi และ n. singaporensis มีการวางไข่ตลอดปีโดยมีช่วงการวางไข่ของ N. mederi ชุกชุมคือ ช่วงฤดูฝนในเดือนตุลาคมถึงเดือนพฤศจิกายน และในช่วงฤดูแล้งเดือนมีนาคมถึงพฤษภาคม ส่วนปูแสม N. singaporensis มีช่วงวางไข่ชุกชุมในฤดูฝนระหว่างเดือนสิงหาคมถึงเดือนพฤศจิกายนและในช่วงฤดูแล้งเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนพฤษภาคม ขนาดที่เริ่มมีความสมบูรณ์เพศพร้อมที่จะวางไข่ของปูแสมทั้งสองชนิดมีขนาดความกว้างกระดอง 26.00-28.00 มิลลิเมตร และต่ำกว่า 22.00 มิลลิเมตร ตามลำดับ ปูแสม N. mederi ขนาดความกว้างกระดอง 26.09-33.24 มิลลิเมตร มีความดกไข่สูงอยู่ในช่วง 9,428-91,568 ฟอง ความดกไข่แปรตามขนาดความกว้างกระดอง การประเมินสภาวะทรัพยากรปูแสมในบริเวณป่าชายเลนอ่าวปากพนัง จังหวัดนครศรีธรรมราช พบว่ามีการทำประมงปูแสมตลอดปี โดยฤดูที่มีการทำประมงปูแสมชุกชุมอยู่ในช่วงเดือนตุลาคมถึงพฤศจิกายน จากการศึกษาปริมาณการจับต่อหน่วยทดแทนสัมพัทธ์มีค่าสูงสุด (MSY) ที่อัตราการใช้ประโยชน์ทางการประมงเท่ากับ 0.917 ซึ่งเมื่อเปรียบเทียบกับค่าอัตราการใช้ประโยชน์ในปัจจุบันมีค่าเท่ากับ 0.682 แสดงว่าสถานภาพทรัพยากรปูแสมในบริเวณนี้ใกล้จะถึงจุดที่เกินศักยภาพการประมงปูแสม เมื่อพิจารณาจากความสัมพันธ์ระหว่างความกว้างกระดองและน้ำหนักปูแสมชนิด N. mederi พบว่าการเติบโตของปูแสมเป็นแบบอัลโลเมตริก จากการใช้โปรแกรมคอมพิวเตอร์สำเร็จรูป FiSAT วิเคราะห์ข้อมูลการกระจายความถี่ความกว้างของกระดองสามารถประมาณค่าพารามิเตอร์การเติบโต (growth parameter) ของปูแสมคือค่า L[infinity] = 42.56 มิลลิเมตร ค่า K = 2.49 ต่อปีและค่า t[subscript 0] = -0.00218 ปี ค่าสัมประสิทธิ์การตายรวมของปูแสมคือค่า Z = 7.84 ต่อปี ค่าสัมประสิทธิ์การตายโดยธรรมชาติคือค่า M = 2.49 ต่อปีและค่าสัมประสิทธิ์การตายโดยการประมงคือค่า F = 5.35 ต่อปี ปูแสมมีการทดแทนที่เข้าสู่ข่ายการทำประมงเกือบทุกเดือน ผลการศึกษาครั้งนี้สามารถนำมาประยุกต์ใช้เพื่อเสนอแนวทางการจัดการทรัพยากรปูแสมในบริเวณนี้โดยการกำหนดพื้นที่เป็นพื้นที่ห้ามทำการประมงปูแสมโดยเฉพาะบริเวณที่เป็นแหล่งวางไข่ การกำหนดขนาดปูแสม โดยห้ามจับปูแสมที่มีขนาดความกว้างกระดองน้อยกว่า 28.00 มิลลิเมตร และปูแสมที่มีไข่นอกกระดอง นอกจากนี้ผลการศึกษาชีววิทยาการสืบพันธุ์ยังสามารถนำมาประยุกต์ใช้เพื่อส่งเสริมการเพาะเลี้ยงปูแสมเพื่อทดแทนประชากรปูในธรรมชาติซึ่งเป็นอีกแนวทางหนึ่งในการจัดการทรัพยากรปูแสม