ประเด็นและภาพตัวแทนเกี่ยวกับโรฮิงญาในการ์ตูนหนังสือพิมพ์

Abstract

งานวิจัยชิ้นนี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อศึกษาถึงการ์ตูนหนังสือพิมพ์ที่สะท้อนประเด็นโรฮิงญา ทั้งในแง่ของการวิเคราะห์เนื้อหา การสร้างภาพตัวแทน และการวิเคราะห์ตัวบท กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการศึกษา คือ ภาพการ์ตูนการเมืองที่สะท้อนประเด็นโรฮิงญาจำนวน 65 ชิ้น จากหนังสือพิมพ์ 4 ฉบับ ได้แก่ เดอะ เนชั่น บางกอกโพสต์ ไทยรัฐ และคมชัดลึก ในระหว่างปี พ.ศ. 2552 – 2559 ผลการวิจัย ในส่วนของการวิเคราะห์เนื้อหา พบว่า ลักษณะการนำเสนอการ์ตูนโรฮิงญาเป็นไปตามหลักความทันต่อเหตุการณ์ และผลกระทบ โดยจำนวนการตีพิมพ์ในแต่ละช่วงเวลาสามารถสะท้อนถึงระดับวิกฤตของเหตุการณ์ได้ ใจความหลักที่ปรากฏในการ์ตูนมากที่สุด ได้แก่ ประเด็นเรื่องการค้ามนุษย์ และสิทธิมนุษยชน และการกระทำที่ปรากฏในการ์ตูนสามารถสะท้อนภาพคนชายขอบได้อย่างชัดเจน ตัวการ์ตูนโรฮิงญามักจะเป็นผู้ถูกกระทำที่ปราศจากอำนาจและไร้การต่อรอง ในส่วนของการสร้างภาพตัวแทนโรฮิงญาในเชิงรูปธรรม พบว่า การ์ตูนนิสต์นิยมใช้รูปสัญญะชาวโรฮิงญา และมนุษย์เรือมากที่สุด เนื่องจากการสร้างภาพตัวแทนแบบตรงตัวทำให้ผู้อ่านเข้าใจง่าย เห็นภาพแล้วรู้สึกติดตา และสามารถเชื่อมโยงกับเนื้อหาเรื่องราวที่เกี่ยวข้องกับชาวโรฮิงญาได้โดยอัตโนมัติ ในเชิงนามธรรม พบว่า มีการนำเสนอภาพตัวแทนชาวโรฮิงญาในฐานะเหยื่อค้ามนุษย์ และผู้ไม่พึงประสงค์มากที่สุด ในส่วนของการวิเคราะห์ตัวบท ส่วนแรก พบว่า มีการนำเสนอประเด็นโรฮิงญาผ่านหลายกรอบเนื้อหา สะท้อนว่าปรากฏการณ์โรฮิงญาเป็นเรื่องที่มีความเกี่ยวพันกับหลายมิติ ในแง่ของการทำหน้าที่ของกรอบเนื้อหา พบว่า การ์ตูนโรฮิงญามีการระบุปัญหา และตัดสินทางจริยธรรมมากที่สุด เนื่องจากเป็นวิธีการสื่อสารประเด็นที่เข้าถึงง่ายและเร้าอารมณ์ ส่วนที่สอง พบว่า การ์ตูนนิสต์สื่อความหมายเชิงสัญญะด้วยการใช้รหัส มุก และการสร้างพื้นที่หลอมรวม ตามความถนัดของแต่ละคน และส่วนที่สาม พบว่า ลักษณะของวาทกรรมที่ปรากฏในการ์ตูนโรฮิงญามีความแตกต่างกันตามสถานการณ์และอุดมการณ์ของการ์ตูนนิสต์ นอกจากนี้พบว่าในการ์ตูนบางชิ้นมีการใช้วาทกรรมแฝงอคติผ่านคำพูดที่มีลักษณะของการบอกปัด หรือการให้นิยาม และผ่านการทำให้ตัวการ์ตูนโรฮิงญา กลายเป็นตัวตลก ผู้วิจัยได้ตั้งข้อสังเกตว่าแม้การ์ตูนส่วนใหญ่จะมีภาพตัวแทนของชาวโรฮิงญา แต่กลับไม่ปรากฏคำพูดใด ๆ เลยสูงถึง 58 ชิ้น (หรือ 89%) ฉะนั้นอาจกล่าวได้ว่า ในตัวบทเหล่านี้ชาวโรฮิงญากลายสภาพเป็น “ตัวการ์ตูนที่ไม่มีเสียง” ซึ่งก็สอดคล้องกับผลการวิเคราะห์พื้นที่กำเนิดวาทกรรม ในแง่ที่ว่า มีการ์ตูนเพียงไม่กี่ชิ้นที่มีเสียงสะท้อนมาจากชาวโรฮิงญาโดยตรง และวาทกรรมทางเลือกที่มีต้นกำเนิดมาจาก “ภาคประชาสังคม” ปรากฏอยู่ในกลุ่มตัวอย่างค่อนข้างน้อย เพียงร้อยละ 12.3 เท่านั้น