การเปลี่ยนแปลงเชิงสัณฐานของพื้นที่ศูนย์กลางเมืองชลบุรี

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการเปลี่ยนแปลงเชิงสัณฐานของศูนย์กลางเมืองชลบุรี โดยเน้นประเด็นการเปลี่ยนแปลงของรูปแบบโครงข่ายการสัญจร รูปแบบการใช้ประโยชน์ที่ดินและอาคาร รูปแบบความหนาแน่นของมวลอาคารและพื้นที่ว่าง/รูปแบบขนาดบล็อกถนน ตามพัฒนาการการขยายตัวของพื้นที่ เพื่อนำไปสู่การระบุศักยภาพ ปัญหา ตลอดจนแนวโน้มด้านต่างๆ ที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงเชิงสัณฐานที่สัมพันธ์กับบทบาททางด้านสังคม เศรษฐกิจ และสามารถใช้เป็นข้อมูลพื้นฐานในการวางแผนพัฒนาศูนย์กลางเมืองต่อไป จากการศึกษาการเปลี่ยนแปลงเชิงสัณฐานของศูนย์กลางเมืองชลบุรีจากอดีตถึงปัจจุบัน ในช่วงพัฒนาการที่สำคัญ 3 ช่วง ที่สอดคล้องกับจุดเปลี่ยนสำคัญด้านสังคมและเศรษฐกิจของเมือง ผลการศึกษาพบว่า เมืองชลบุรีในอดีต พ.ศ. 2495 มีศูนย์กลางเมืองอยู่บริเวณชุมชนชายทะเล ใช้การสัญจรทางน้ำเป็นหลัก มีถนนวชิรปราการเป็นถนนแนวแกนหลักที่มีศักยภาพในการเข้าถึงพื้นที่สูง วางตัวในแนวเหนือ-ใต้ เป็นศูนย์รวมการกระจายและการเข้าถึงทางทะเลเชื่อมโยงกิจกรรมระหว่างชุมชนด้านทิศเหนือกับชุมชนด้านทิศใต้ โดยมีลักษณะเชิงสัณฐานแบบ “ฐานน้ำ” โครงข่ายการสัญจรทางบกเป็นแบบ “ก้างปลา” โดยมีการเข้าถึงและรับรู้เมืองจากทางน้ำเป็นหลัก มีกิจกรรมการค้าและการบริการขนาดกะทัดรัด กระจุกตัวด้วยมวลอาคารขนาดเล็กอยู่บริเวณศูนย์กลางเมือง มีระบบเศรษฐกิจภาพรวมแบบเพื่อการยังชีพและการซื้อขายแลกเปลี่ยนที่โยงใยด้วยระบบสังคมแบบเรียบง่าย พึ่งพาอาศัยกันแบบเครือญาติ ต่อมามีการพัฒนาโครงข่ายการสัญจรทางบกอย่างต่อเนื่องทำให้เมืองมีการขยายตัวไปทางทิศตะวันออก ส่งผลให้ศูนย์กลางเมืองชลบุรีเกิดการเคลื่อนตำแหน่งมาอยู่บริเวณริมถนนสุขุมวิทซึ่งเป็นถนนที่ตัดเข้ามาใหม่ในปี พ.ศ. 2512 ผ่านพื้นที่ศูนย์กลางเมือง โดยเป็นถนนที่มีศักยภาพในการเข้าถึงสูง เกิดรูปแบบการตั้งถิ่นฐานแบบเป็นแนวยาวริมถนนสายหลัก มีการเปลี่ยนแปลงจากเมือง “ฐานน้ำ” มาเป็นลักษณะแบบ “ฐานบก” อย่างชัดเจน นอกจากนี้ การพัฒนาถนนเลี่ยงเมืองทางด้านตะวันออกขนานกับถนนสุขุมวิท ในปีพ.ศ. 2520 มีแนวโน้มทำให้ศูนย์กลางเมืองชลบุรีจะสูญเสียความเป็น "ศูนย์กลางที่มีชีวิต" (live center) อันเนื่องมาจากการพัฒนาโครงข่ายถนนเป็นตาตารางขนาดใหญ่ที่ไม่เหมาะสมกับการเดินเท้าและการสัญจรในระดับพื้นที่ย่าน โครงข่ายที่เพิ่มขึ้นยังซับซ้อน สร้างความสับสนและอาจทำให้หลงทางได้ง่าย ตลอดจนปรากฏรูปแบบประโยชน์การใช้ที่ดินและอาคารที่กระจุกตัวกันอยู่บนถนนสายหลักเพียงไม่กี่เส้นมากกว่าการเปิดพื้นที่เข้าสู่ด้านในบล็อกทำให้ขาดประสิทธิภาพของความเป็นศูนย์กลางเมืองที่ดี