การจัดประโยชน์ที่ดินของวัดดอนเพื่อที่อยู่อาศัยของชุมชนแออัดวัดดอนพม่า

Abstract

ชุมชนวัด ดอนพม่าเป็นชุมชนแออัดในพื้นที่ของวัดดอน แขวงยานนาวา เขตสาทร เป็นชุมชนที่มีพัฒนาการตั้งแต่ปี พ.ศ. 2518 หลังจากเกิดเพลิงไหม้วัดดอนพม่า ทำให้มีผู้เข้ามาจับจองพื้นที่ของวัดนับถึงปัจจุบัน พ.ศ. 2543 มีอายุถึง 25 ปี มีผู้อยู่อาศัย 75 ครัวเรือน 91 ครอบครัว 321 คน ในพื้นที่ 2 ไร่เศษ เป็นชุมชนที่มีการอยู่อาศัยในพื้นที่วัดโดยไม่ได้เสียค่าเช่า และยังมีพัฒนาทางกายภาพจนเป็นชุมชนแออัด ที่หนาแน่นในปัจจุบัน งานวิจัยนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการจัดประโยชน์ที่ดินของวัดดอนเพื่อที่อยู่อาศัยของชุมชนวัดดอนพม่า ควบคู่ไปกับพัฒนาการของการตั้งถิ่นฐานของชุมชนทั้งทางด้านเศรษฐกิจ สังคมของผู้อยู่อาศัย ลักษณะทางกายภาพของที่อยู่อาศัย ตลอดจนปัญหาที่เกิดขึ้นทั้งด้านการจัดประโยชน์ที่ดินของวัดและการอยู่อาศัยของชุมชน เพื่อนำมาประมวล วิเคราะห์ เสนอแนะเป็นแนวทางการจัดประโยชน์ร่วมกันต่อไป ผลจากการศึกษาพบว่าผู้อยู่อาศัยเริ่มเข้ามาอยู่หลังจากเกิดเพลิงไหม้ มีหลายกลุ่มด้วยกันคือ กลุ่มตำรวจกลุ่มลูกศิษย์พระ กลุ่มผู้ที่อยู่ในพื้นที่วัดดอนเดิมเป็นต้น โดยมีผู้มีบทบาทสำคัญในการจัดการได้แก่ พระ ซึ่งเป็นผู้ที่อนุญาตให้มีผู้เข้ามาอยู่อาศัยในพื้นที่นี้ หัวหน้าชุมชน และหน่วยงานท้องถิ่นที่ให้บ้านเลขที่และจัดสาธารณูปโภคที่จำเป็นบางส่วน การจัดประโยชน์อยู่ในลักษณะที่ไม่เป็นทางการกล่าวคือ ผู้อยู่อาศัยไม่ได้จ่ายค่าเช่าใดๆ นอกจากการทำบุญและหารายได้ให้แก่วัดด้วยการจัดงานประจำปีในพื้นที่บริเวณกลางชุมชน การจัดประโยชน์ในลักษณะนี้มีข้อดีในส่วนที่ทำให้ค่าใช้จ่ายเพื่อที่อยู่อาศัยราคาถูก ผู้มีรายได้น้อยสามารถจ่ายและอยู่อาศัยได้ แต่ก่อให้เกิดปัญหาแก่ชุมชนหลายประการได้แก่ ความไม่มั่นคงในการอยู่อาศัย การถูกละเลยในเรื่องการจัดและปรับปรุงระบบสาธารณูปโภคในชุมชน ตลอดจนสภาพและขนาดพื้นที่ของหน่วยพักอาศัย นอกจากนั้นยังส่งผลให้วัดขาดรายได้ที่จะนำมาใช้ทำนุบำรุงรักษาชุมชน และวัดมีรายได้ต่ำกว่าทางเลือกในการจัดประโยชน์ที่ดินเป็นอย่างอื่น ผลจากการศึกษาดังกล่าวนำไปสู่ข้อเสนอแนะแนวทางการแก้ไขปัญหาด้วยการประสานประโยชน์ร่วมกันระหว่างวัดและชุมชน โดยในเบื้องต้นงานวิจัยนี้ได้เสนอแนะการปรับปรุงพื้นที่ชุมชนใหม่ (Community Land Readjustment) โดยการคงสภาพความเป็นชุมชนและมีการสูญเสียทรัพยากรน้อยที่สุด และสอดคล้องกับสภาพเศรษฐกิจ สังคมของครัวเรือน เพื่อให้ผู้อยู่อาศัยสามารถจ่ายค่าเช่าให้แก่วัดเพื่อให้วัดมีรายได้อย่างสม่ำเสมอ โดยควรมีการดำเนินการอย่างค่อยเป็นค่อยไป เริ่มที่การกำหนดวัตถุประสงค์ร่วมกันระหว่างวัดและหัวหน้าชุมชน โดยอาศัยแนวการปรับปรุงโดยใช้ข้อเสนอแนะในงานวิจัยเป็นต้นแบบในการพิจารณาและนำไปถ่ายทอด ทำความเข้าใจกับผู้อยู่อาศัยในชุมชน รวมทั้งสร้างความสามัคคี ความร่วมมือร่วมใจในชุมชน ช่วยเหลือผู้ที่มีรายได้น้อยในชุมชนเมื่อมีความพร้อมในด้านต่างๆจากนั้นจึงเริ่มในเรื่องของการปรับปรุงพื้นที่โดยให้วัดและผู้อยู่อาศัยมีส่วนร่วมในการตัดสินใจในแนวทางการพัฒนาชุมชนนี้ต่อไป