การพัฒนาระบบการจัดหาทนายความที่มีประสิทธิภาพให้แก่ผู้ต้องหาและจำเลยในคดีอาญา

Abstract

การจัดหาทนายความให้แก่ผู้ต้องหาและจำเลยในคดีอาญาของประเทศไทย ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญามาตรา 134/1 และมาตรา 173 ในปัจจุบัน มีลักษณะเป็นเพียงการปฏิบัติให้ครบขั้นตอนและรูปแบบที่กฎหมายกำหนดไว้เท่านั้น หาได้มีการปฏิบัติที่คำนึงถึงหลักประกันสิทธิและเสรีภาพของผู้ต้องหาและจำเลยเกี่ยวกับเรื่องสิทธิการมีทนายความที่มีประสิทธิภาพแต่อย่างไรไม่ เนื่องจากไม่มีการบัญญัติกฎหมายรับรองเรื่องประสิทธิภาพของผู้ที่จะเป็นทนายความในการร่วมฟังการสอบสวน หรือแก้ต่างให้แก่จำเลยในชั้นพิจารณาของศาลในทุกระดับชั้นแต่ประการใด นอกจากนี้ ยังไม่มีหลักการประกันคุณภาพการปฏิบัติงานของทนายความอาสา หรือทนายความขอแรงที่พนักงานสอบสวนหรือศาลจัดตั้งแต่กรณีรวมถึงคุณสมบัติของทนายความ ระบบการคัดเลือกทนายความ ค่าตอบแทนของทนายความ ที่ไม่คำนึงถึงประสบการณ์และความเชี่ยวชาญของทนายความ รวมถึงไม่มีหลักประกันในการพัฒนาทนายความ และการควบคุมจริยธรรมและหลักวิชาชีพนักกฎหมาย อันเป็นการส่งเสริมให้การปฏิบัติหน้าที่ของทนายความมีประสิทธิภาพสูงยิ่งขึ้น จากการศึกษาระบบการจัดหาทนายความของประเทศสหรัฐอเมริกาและประเทศอังกฤษพบว่า มีหลักการที่สำคัญกล่าวคือ นอกจากรัฐต้องจัดหาทนายความให้แก่ผู้ต้องหาและจำเลยแล้ว การจัดหาทนายความในกรณีดังกลาวจะต้องปฏิบัติหน้าที่อย่างมีประสิทธิภาพด้วย แต่รัฐมีข้อจำกัดในการจัดสรรและกระจายทรัพยากรของชาติที่มีจำกัด การช่วยเหลือให้บริการทางกฎหมาย จึงต้องมีเงื่อนไขที่สำคัญ คือ ผู้ต้องหารือจำเลยนั้น จะต้องเป็นผู้ยากจนไม่สามารถจัดหาทนายความได้ด้วยตนเองเป็นสำคัญ ในสหรัฐอเมริกาได้มีการพัฒนาเรื่องสิทธิการมีทนายความที่มีประสิทธิภาพมาช้านาน อันเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานตามรัฐธรรมนูญของการแก้ไขเพิ่มเติมที่ 6 (Sixth Amendment) ซึ่งมีการกำหนดเรื่องประสิทธิภาพของทนายความไว้ด้วยตามตัวแบบกฎเกณฑ์ว่าด้วยจริยธรรมและมาตรฐานความประพฤติวิชาชีพนักกฎหมายของสมาคมเนติบัณฑิตอเมริกัน (ABA Model Rule) ประกอบรายงานการศึกษาเรื่องระบบการจัดหาทนายความที่มีประสิทธิภาพ โดยกระทรวงยุติธรรม สหรัฐอเมริกาด้วย การนำทางในการพัฒนาประสิทธิภาพของทนายความ (Effective Counsel) ของประเทศสหรัฐอเมริกา ตั้งแต่เรื่องคุณสมบัติของผู้ที่จะเป็นทนายความ คุณภาพของการปฏิบัติงานของทนายความ ระบบทนายความ ระบบทนายจำเลยสาธารณะ (Public Defender) ตัวแบบจริยธรรมและมาตรฐานความประพฤติของนักวิชาชีพกฎหมาย (Code of Professional Conduct) และตัวแบบในการพัฒนาและฝึกอบรมทนายความให้มีประสิทธิภาพ เพื่อมาประยุกต์ใช้ให้เหมาะกับสังคมไทย จึงเป็นเรื่องที่จำเป็นในการที่จะทำให้หลักประกันสิทธิและเสรีภาพของผู้ต้องหาและจำเลยในการมีทนายความสัมฤทธิผลทั้งในรูปแบบและเนื้อหาอย่างแท้จริง ซึ่งผู้เขียนได้นำเสนอไว้แล้วในบทสรุปและข้อเสนอแนะของวิทยานิพนธ์นี้