ความสัมพันธ์ระหว่างแนวคิด บ.ว.ร. (บ้าน วัด โรงเรียน) และแนวคิดหน่วยชุมชนละแวกบ้าน

Abstract

ประเด็นด้านการสร้างความสัมพันธ์ระหว่างคนในสังคมเมืองเป็นประเด็นสำคัญประเด็นหนึ่งที่เกิดขึ้นตั้งแต่ยุคหลังการปฏิวัติอุตสาหกรรม ควบคู่มากับการเติบโตของเมืองแบบก้าวกระโดด ซึ่งเป็นที่มาของแนวคิดหน่วยชุมชนละแวกบ้าน (Neighbourhood Unit Concept) ที่เน้นการใช้การพัฒนาในเชิงกายภาพของชุมชนที่อยู่อาศัยสร้างความสัมพันธ์ระหว่างครัวเรือนซึ่งแนวคิดนี้ได้รับการประยุกต์ใช้อย่างแพร่หลายทั่วโลก หากเมื่อพิจารณาบริบทสังคมไทยพบว่ามีแนวคิด บ.ว.ร. (บ้าน วัด โรงเรียน) ซึ่งถูกนำมาใช้อย่างกว้างขวางใช้ในการพัฒนาชุมชน ที่เป็นแนวคิดที่มุ่งสร้างความสัมพันธ์ระหว่างคนในชุมชน และหน่วยสังคมหลักภายในชุมชนเช่นกัน งานวิจัยฉบับนี้จึงมุ่งศึกษาถึงความสัมพันธ์ระหว่างทั้งสองแนวคิดว่ามีความสัมพันธ์กันหรือไม่ อย่างไร และศึกษาพฤติกรรมการใช้งานสาธารณูปการ และความสัมพันธ์ของชาวชุมชนต่อสาธารณูปการที่เป็นองค์ประกอบของแนวคิด บ.ว.ร. ว่าเป็นอย่างไร โดยใช้วิธีการวิจัยแบบผสม ผู้วิจัยแบ่งการวิจัยออกเป็น 2 ส่วน โดยส่วนแรกใช้การวิจัยเชิงคุณภาพเพื่อศึกษาและวิเคราะห์แนวคิดในด้านวัตถุประสงค์ ความหมาย องค์ประกอบ และการนำแนวคิดทั้งสองแนวคิดไปประยุกต์ใช้งาน การวิจัยส่วนที่สองเป็นการวิจัยเชิงปริมาณ เพื่อศึกษาถึงพฤติกรรมการใช้งานสาธารณูปการในชุมชนและความสัมพันธ์ระหว่างครัวเรือนในชุมชนกับสาธารณูปการ โดยใช้กรณีศึกษา ได้แก่ ชุมชนย่านกะดีจีน (ชุมชนที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติและสอดคล้องกับแนวคิด บ.ว.ร.) ชุมชนย่านรามคำแหง 39 (ชุมชนที่ใช้แนวคิด บ.ว.ร. เป็นแนวคิดหลักในการพัฒนา) และชุมชนย่านเมืองใหม่บางพลี วาระที่ 1 (ชุมชนที่พัฒนาโดยใช้แนวคิดหน่วยชุมชนละแวกบ้านเป็นแนวคิดหลักในการพัฒนา) เป็นพื้นที่ศึกษา ผลการศึกษาพบว่าองค์ประกอบร่วมในเชิงกายภาพของทั้งสองแนวคิด ได้แก่ ลานชุมชนและพื้นที่สาธารณะ ศาสนสถาน และสถานศึกษา แต่ยังไม่พบหลักฐานการเชื่อมโยงที่มาของทั้งสองแนวคิด เนื่องจากเป็นแนวคิดที่มีวัตถุประสงค์และที่มาแตกต่างกัน โดยแนวคิด บ.ว.ร. เป็นแนวคิดที่เน้นใช้ความสัมพันธ์ของสถาบันหลักในชุมชนในการพัฒนา ส่วนแนวคิดหน่วยชุมชนละแวกบ้านเป็นการพัฒนาโดยใช้ลักษณะทางกายภาพเป็นหลักในการพัฒนา ผลการศึกษาพฤติกรรมการใช้งานสาธารณูปการพบว่าชาวชุมชนจะรับรู้ขอบเขตชุมชนจากสถานที่ต่างๆ ที่ใช้ในชีวิตประจำวัน โดยมีลานชุมชนและพื้นที่สาธารณะเป็นองค์ประกอบภายในชุมชนที่มีศักยภาพในการสร้างความสัมพันธ์ระหว่างครัวเรือนในชุมชนมากที่สุดศาสนสถานและสถานศึกษาเป็นองค์ประกอบที่มีศักยภาพรองลงมา เนื่องจากเป็นองค์ประกอบที่ถูกใช้งานด้วยกิจกรรม ความถี่ และกลุ่มผู้ใช้งานที่หลากหลายน้อยกว่า และได้พัฒนาข้อเสนอแนะในการพัฒนาชุมชน โดยใช้ผลการศึกษาพฤติกรรมและการรับรู้เกี่ยวกับแนวคิด บ.ว.ร. ของชุมชน ประกอบกับแนวคิดหน่วยชุมชนละแวกบ้านเป็นแนวทางในการพัฒนาข้อเสนอแนะดังกล่าว