บทบาทและแนวทางการฟื้นฟูคลองสมถวิล จังหวัดมหาสารคาม

Abstract

คลองสมถวิลถือว่าเป็นสายน้ำแห่งชีวิตที่อยู่กับชาวเมืองมหาสารคามมาตั้งแต่อดีต คลองสมถวิลเดิมเป็นคลองระบบคันคูดินที่ถูกสร้างขึ้น เพื่อวัตถุประสงค์ทางการเกษตรกรรมและเป็นพื้นที่กักเก็บน้ำของเมือง และสร้างความสวยงามด้านภูมิทัศน์เมือง ปัจจุบันคลองสมถวิลเป็นพื้นที่ขยายตัวทางเศรษฐกิจ กล่าวได้ว่าการเจริญเติบโตของเมืองมหาสารคามส่งผลกระทบต่อการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพของพื้นที่และบทบาทของคลองสมถวิลจากเป็นแหล่งน้ำเพื่อการเกษตรกรรมสู่คลองระบายน้ำทิ้งของเมือง บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบทบาทและความเป็นไปได้ในการฟื้นฟูบทบาทคลองสมถวิลสู่แนวทางที่เหมาะสม

ขั้นตอนการศึกษามีทั้งหมด 4 ขั้นตอน ได้แก่ 1) การเก็บรวมรวมข้อมูลเอกสารของพื้นที่ศึกษา เพื่อทราบถึงบริบทของพื้นที่โดยรวมและเก็บข้อมูลภาคสนาม 2) การเก็บข้อมูลคุณภาพน้ำในคลอง เพื่อนำไปสู่การวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างคลองกับการใช้ประโยชน์ที่ดิน 3) การสัมภาษณ์เชิงลึก ให้เห็นถึงทัศนคติและข้อคิดเห็นส่วนหนึ่งของผู้ที่อยู่อาศัยในพื้นที่ ต่อภาพเชิงซ้อนทับภาพถ่าย (photomontage) เพื่อใช้จำลองภาพแนวทางการฟื้นฟูบทบาทของพื้นที่ศึกษาให้ผู้ถูกสัมภาษณ์เห็นภาพร่วมกัน 4) สรุปข้อมูลและอภิปรายผลพร้อมข้อเสนอแนะ

ผลการศึกษาพบว่าจากสภาพที่เสื่อมโทรมของคลองสมถวิลในปัจจุบัน อันเป็นผลมาจากการพัฒนาและการปรับตัวของเมือง ทำให้ชาวเมืองเล็งเห็นประโยชน์ในการพัฒนาคลองสมถวิลสู่คลองที่มีบทบาทในเชิงนันทนาการ สามารถตอบรับกับการใช้ประโยชน์ที่ดินโดยรอบที่เปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา โดยได้รับอิทธิพลมาจากกระแสการพัฒนาจากเทศบาลที่ได้นำแนวคิดจากกรณีศึกษาในต่างประเทศเข้ามาฟื้นฟูบทบาทนี้ แต่การเปลี่ยนแปลงคลองสมถวิลสู่บทบาทสู่บทบาทในเชิงนันทนาการที่มีความทันสมัยเพียงอย่างเดียวดูเหมือนจะละเลยคุณค่าของคลองสมถวิลที่แท้จริง บทสรุปของวิทยานิพนธ์นี้จึงได้มีการกำหนดบทบาทให้แก่คลองสมถวิลสู่บทบาทที่บูรณาการการเป็นคลองรับน้ำเชิงประวัติศาสตร์ของเมืองเพื่อการอนุรักษ์ควบคู่ไปกับบทบาทเชิงนันทนาการสมัยใหม่ ซึ่งการตระหนักถึงคุณค่าทางประวัติศาสตร์เหล่านี้เป็นสิ่งที่สำคัญต่อความเป็นตัวตนของเมืองมหาสารคาม ท้ายที่สุดแนวทางการฟื้นฟูนี้จะดำเนินการร่วมไปกับบทบาทในแต่ละย่านของคลองสมถวิลผ่านการแสดงออกถึงความเป็นท้องถิ่นสู่ความยั่งยืนของเมืองมหาสารคามต่อไป