อิทธิพลของบรรษัทข้ามชาติในการกำหนดนโยบาย การคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญา ในประเทศไทย : ศึกษากรณีการแก้ไขกฎหมาย ว่าด้วยสิทธิบัตรผลิตภัณฑ์ยา

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีจุดมุ่งหมายหลักที่จะศึกษาถึงอิทธิพลของบรรษัทยาข้ามชาติ ในการกำหนดนโยบายการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาในประเทศไทย เฉพาะกรณีการแก้ไข พ.ร.บ. สิทธิบัตร พ.ศ. 2522 ในช่วงปี พ.ศ.2528-2535 การศึกษานี้มุ่งที่จะค้นหาปัจจัยต่าง ๆ ที่มีอิทธิพลต่อการตัดสินใจเชิงนโยบายของรัฐไทย การศึกษานี้พบว่า การตัดสินใจของรัฐไทยโดยการแก้ไขกฎหมายสิทธิบัตร เพื่อให้การคุ้มครองผลิตภัณฑ์ยานั้นเป็นเพราะอิทธิพลของบรรษัทข้ามชาติ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของ “โครงสร้างอำนาจข้ามชาติ” โดยดำเนินการในสองรูปแบบคือ 1) การกดดันด้วยมาตรการทางการค้า ซึ่งวิธีการนี้ทำให้นักธุรกิจส่งออกไทยและรัฐบาลไทยแกรงว่าจะเกิดผลกระทบต่อการส่งออกอย่างหนัก อันเป็นวิธีการกดคันที่ได้ผลทำให้รัฐบาลไทยยอมปฎิบัติตามข้อเรียกร้องของสหรัฐฯ และ 2) การรณรงค์เชิงนโยบายที่เน้นความถูกต้องชอบธรรมและประโยชน์ของการให้ความคุ้มครองสิทธิบัตรผลิตภัณฑ์ยา ซึ่งมีบรรษัทยาข้ามชาติเป็นผู้เคลื่อนไหวโดยผ่านสมาคมผลิตภัณฑ์เภสัชกรรมและโดยความร่วมมือจากองค์การทรัพย์สินทางปัญญาแห่งโลก (WIPO) ในการจัดสัมมนาเชิงวิชาการกับหน่วยงานของรัฐไทย อย่างไรก็ตามการเรียกร้องดังกล่าวข้างต้นได้รับการคัดค้านจากกลุ่มพลังทางสังคม ซึ่งได้รณรงค์คัดค้านในรูปแบบต่าง ๆ โดยโต้แย้งว่าการคุ้มครองสิทธิบัตรผลิตภัณฑ์ยาจะทำให้ราคายาแพงขึ้น เพราะการผูกขาดตลาดยาในประเทศ กลุ่มเหล่านี้ได้แก่ กลุ่มนักวิชาการ องค์การพัฒนาเอกชนเพื่อการสาธารณสุขหลายองค์กร นิสิตนักศึกษา รวมทั้งบริษัทยาไทย การศึกษานี้ยังพบว่าข้อเรียกร้องของกลุ่มทุนยาข้ามชาติจะสำเร็จเพียงใดยังขึ้นอยู่กับสภาวะและลักษณะของรัฐไทย ตลอดจนระดับการมีส่วนร่วมทางการเมืองของกลุ่มพลังทางสังคมต่างๆ อีกด้วย